Skip Navigation Links
Τελευταία νέα & εκδηλώσεις
Μορφωτικός Ποντιακός Σύλλογος Νέας Τραπεζούντας
Η εφημερίδα μας
Μορφωτικός Ποντιακός Σύλλογος Νέας Τραπεζούντας
ΟΦΙΤΙΚΑ ΝΕΑ
ΟΦΙΤΙΚΑ ΝΕΑ

Δίμηνη έκδοση του
Μ.Π. Συλλόγου
Αλέξανδρος
Υψηλάντης
Όφις του Πόντου
Ολίγα τινά περί της Επαρχίας Όφεως

ΟΛΙΓΑ TINA ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΟΦΕΩΣ
Ἱ­ε­ρέ­ως ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ
’Eν εἴ­δη εἰ­σα­γω­γῆς
  Ἀ­πὸ πολ­λοῦ μας κα­τεῖ­χε βα­θεῖ­α θλῖ­ψις ἐ­πὶ τὸ ὅ­τι ἐ­νῶ πολ­λὰ καὶ δι­ά­φο­ρα ἐ­γρά­φη­σαν πε­ρὶ ὅ­λων σχε­δὸν τῶν ἐ­παρ­χι­ῶν τοῦ Πόν­του. Προ­κει­μέ­νου ὅ­μως πε­ρὶ τοῦ Ὄ­φε­ως δεν ἐ­γρά­φη­σαν τί­πο­τε καὶ μέ­χρι τοῦ­δε δι­ε­τέλ­λει ὁ Ὄ­φις ὑ­πὸ τὸ σκό­τος τῆς ἀ­νυ­παρ­ξί­ας, ὅ­μως καὶ ὁ Ὄ­φις ἔ­χει τὴν ἱ­στο­ρί­αν του  οὐ­χὶ καὶ εὐ­κα­τα­φρό­νη­τον. Πρό τι­νων ἐ­τῶν ὑ­πεῖ­κεν εἰς αἴ­τη­σιν τοῦ μα­κα­ρί­του Κα­θη­γη­τοῦ τῆς με­γά­λης ἐν Κων­σταν­τι­νου­πό­λει τοῦ Γέ­νους Σχο­λῆς τοῦ Σι­ε­ρα­σί­του, εἶ­χον γρά­ψει ὀ­λί­γα τι­νὰ πε­ρὶ τοῦ πῶς ὁ­μι­λεί­ται ἐν Ὄ­φει ἡ Ἑλ­λη­νι­κὴ γλῶσ­σα. Κατ’ αὐ­τὰς πλη­ρο­φο­ροῦ­μαι ὅ­τι γί­νε­ται Μι­κρα­σι­α­τι­κὸν Ἀρ­χεῖ­ον καὶ οἱ συν­τά­κται αὐ­τοῦ μᾶς πα­ρε­κά­λε­σαν νά γρά­ψω καὶ στεί­λω πρὸς αὐ­τοὺς τὴν ἱ­στο­ρί­αν τοῦ Ὄ­φε­ως. Πε­ρί­στα­σις λοι­πὸν να ἐ­ξέλ­θῃ ὁ Ὄ­φις ἐκ τῆς ἀ­φα­νεί­ας πού τὸν ἐ­κά­λυ­πτε.
  Ἀλ­λὰ τὸ ἔρ­γον τοῦ­το ἀ­να­λαμ­βά­νων ἑ­γὼ ὁ ὀ­γδο­η­κον­τού­της γέ­ρων καὶ οὐ­χὶ βα­θὺς γνώ­στης τῆς ἱ­στο­ρί­ας τοῦ Ὄ­φε­ως καὶ οὐ­χὶ τό­σον ἐ­πι­τή­δει­ος εἰς τὸ συγ­γρά­φειν, κα­τέ­χο­μαι ὑ­πὸ δει­λί­ας μή­πως τὸ ἔρ­γον πού θὰ κά­μω­μεν δεν θὰ κα­τορ­θώ­σω­μεν να τύ­χη τῆς ἀ­ρε­σκεί­ας τῶν αἰ­τη­σάν­των. Ἔ­στω δὲ γνω­στὸν εἰς τοὺς συν­τά­κτας τοῦ ἐν λό­γῳ ἀρ­χεί­ου ὅ­τι ἐ­πει­δὴ τὰ χω­ρί­α τοῦ Ὄ­φε­ως τὰ πε­ρισ­σό­τε­ρα ἤ­ταν Τουρ­κι­κά, πο­λὺ δὲ ὀ­λί­γα εἶ­ναι τὰ Χρι­στι­α­νι­κά.
  Θέ­λει πα­ρου­σι­α­σθὴ ἀ­νάγ­κη ὅ­πως εἰς τὰ δι­η­γή­μα­τα συμ­πε­ρι­λη­φθοῦν καὶ Τούρ­κοι καὶ θέ­λουν γρα­φῆ καὶ με­ρι­κὰ  γε­λοῖ­α ἀ­στεῖ­α, ἴ­σως δὲ καί τι­να πε­ριτ­τά, ὡς πρὸς τὸν σκο­πὸν τοῦ ἔρ­γου ὅ­λου,καὶ πα­ρα­κα­λῶ να μὴ μας κα­τη­γο­ρή­σε­τε ὡς πρὸς τὰ τοι­αῦ­τα δι­ό­τι ἔ­χουν καὶ αὐ­τὰ σκο­πόν τι­να καὶ μά­λι­στα ὡς πρὸς τὸ γλωσ­σι­κὸν ζή­τη­μα ὅ­περ πι­στεύ­ω να εἶ­ναι ὁ σπου­δαι­ό­τε­ρος σκο­πὸς τοῦ ἔρ­γου.
  Λοι­πὸν μ’ὅ­λας μου τὰς μι­κρὰς γνώ­σεις θὰ φρον­τί­σω να πε­ρι­συλ­λέ­ξω καὶ νέ­ας καὶ θὰ φρον­τί­σω να κα­ταρ­τί­σω κά­τι τῆς ἀ­ρε­σκεί­ας τῶν ἁρ­μο­δί­ων καὶ δι­α­τε­λῶ.
  Ὁ ἄλ­λο­τε Ἐ­φη­μέ­ρι­ος τοῦ χω­ρί­ου Ζη­σι­νῶ τοῦ Ὄ­φε­ως
  Πα­πὰ Γε­ώρ­γι­ος Πα­πα­δό­που­λος.
Ὀ­λί­γα τι­νὰ πε­ρὶ τοῦ Ὄ­φε­ως
  Ἡ ἐ­παρ­χί­α Ὄ­φις κει­μέ­νη δώ­δε­κα ὤ­ρας ἀ­να­το­λι­κῶς τῆς Τρα­πε­ζούν­τας συ­νο­ρεύ­ε­ται πρὸς Β. ὑ­πὸ τῆς Μαύ­ρης Θα­λάσ­σης, πρὸς Ν. ἀ­πὸ τὸ Βα­ϊ­πούρτ, πρὸς Α. τὴν ἐ­παρ­χί­αν Ῥι­ζαί­ου καὶ πρὸς Δ. τὰ Σούρ­με­να.
Τὰ Χρι­στι­α­νι­κὰ χω­ρί­α τοῦ Ὄ­φε­ως εἶ­ναι ὀ­λί­γα, πολ­λὰ δὲ τὰ Ὀ­θω­μα­νι­κά, πολ­λὰ τῶν ὁ­ποί­ων ὁ­μι­λοῦν τὴν  Ἑλ­λη­νι­κὴν γλῶσ­σαν.
  Ὁ Ὄ­φις ἔ­χει δύ­ο πο­τα­μούς: τὸν Ὄ­φιν, ἐξ οὐ καὶ τὸ ὄ­νο­μα τῆς χώ­ρας, δι­ὰ τὸν ἑ­λι­κο­ει­δῆ ῥοῦν τοῦ πο­τα­μοῦ ὡς λέ­γου­σι με­ρι­κοὶ καὶ τὸν ἐ­πι­το­πί­ως  ὀ­νο­μα­ζό­με­νον Παλ­τατ­σὴ τε­ρε­σὶ μὲ πα­ρα­πὸτα­μον Ἀν­τσι­μὰχ Τε­ρε­σί, τῶν ὁ­ποί­ων ἡ συμ­βο­λὴ γί­νε­ται κά­τω­θι τοῦ χω­ρί­ου Κρι­νή­τα, δύ­ο σχε­δὸν ὥ­ρας μα­κρὰν τῆς θα­λάσ­σης.
  Ἐ­πὶ τῆς δε­ξι­ᾶς ὄ­χθε­ως τοῦ Ὄ­φε­ως πο­τα­μοῦ πρὸ τῶν ἐκ­βο­λῶν αὐ­τοῦ ἔ­κει­το ἡ Πρω­τεύ­ου­σα τῆς ἐ­παρ­χί­ας ὀ­νό­μα­τι Σό­λα­κλη, ἔ­χου­σα τὰς κυ­βερ­νη­τι­κάς, δι­κα­στι­κὰς καὶ στρα­τι­ω­τι­κὰς ὡς καὶ ἀ­στυ­νο­μικάς ἀρ­χάς, τὸ τε­λω­νεῖ­ον, τὸ λι­με­νι­κὸν γρα­φεῖ­ον, πολ­λὰ καὶ δι­ά­φο­ρα κα­τα­λύ­μα­τα, κα­φε­νεῖα, φούρ­νους καί τι­νας οἰ­κί­ας, τζα­μὶ μὲ λι­θό­κτι­στον μι­να­ρέ, ἐ­γί­νε­το δὲ καὶ καθ’ ἑ­κά­στην Πέμ­πτην ἐ­βδο­μα­δι­αί­α ἀ­γο­ρά, ἤρ­χον­το δὲ πολ­λοὶ ἀ­πὸ τὴν Τρα­πε­ζούν­τα, ἀ­πὸ τὰ Σούρ­με­να καὶ ἀ­πὸ τὸ Ρίζαιον.
  Ἐ­πὶ τῆς πα­ρα­λί­ας καὶ πα­ρὰ τὸ σύ­νο­ρον Ὄ­φε­ως καὶ Σουρ­μέ­νων, κεῖ­ται τὸ ἑλ­λη­νό­φω­νον τούρ­κι­κον χω­ρί­ον Βι­γι­ὰν ἢ Ἐβ­γι­άν, οἱ κά­τοι­κοι τοῦ ὁ­ποί­ου εἶ­ναι γε­ωρ­γοὶ καὶ κτη­νο­τρό­φοι, ὅ­μως με­ρι­κοὶ ἐ­πι­δί­δον­ται καὶ εἰς ναυ­τη­λί­αν, ἔ­χουν δὲ ἀ­ρί­στους ξυ­λουρ­γοὺς δηλ. οἰ­κο­δό­μους.
Ἀπό ὅ­λα τὰ ἑλ­λη­νό­φω­να τούρ­κι­κα χω­ρί­α τοῦ Ὄ­φε­ως, μό­νον οἱ Βα­γι­αν­λῆ­δες ὁ­μι­λοῦν μὲ τὸ κέ, καὶ ὄ­χι μὲ τὸ τσέ, ὅ­πως τὰ ἄλ­λα τούρ­κι­κα χω­ρί­α.
  Προ­χω­ρών­τας ἀ­νὰ τὴν πα­ρα­λί­αν φθά­νο­μεν εἰς μέ­ρος τι ὀ­νο­μα­ζό­με­νο Ρό­ση, εἰς τὸ μέ­ρος αὐ­τὸ εὑ­ρί­σκον­ται τοῖ­χοι καὶ ἐ­ρεί­πι­α φρου­ρί­ου πα­λαι­ὰς ἐ­πο­χῆς ἐ­πὶ με­γά­λου βρά­χου ἐ­πὶ τῆς θα­λάσ­σης.
  Φη­μο­λο­γεί­ται ὅ­τι δ’ ὑ­πο­γεί­ων πη­λί­νων σω­λή­νων τὸ γά­λα δι­ο­χε­τεύ­ε­το εἰς τὸ ἐν λό­γῳ φρού­ρι­ον ἐκ τῆς πε­ρι­φε­ρεί­ας τοῦ ὅ­ρους Καρ­τσα­λά­χο ἀ­πέ­χον­τος τῆς θα­λάσ­σης πε­ρὶ τὰς ἐξ ὤ­ρας, γά­λα πρὸς χρῆ­σιν τῶν ἐν αὐτῶ.
  Πλη­σι­έ­στα­τα τοῦ Ρό­ση ἐ­πὶ τῆς πα­ρα­λί­ας καὶ πρὸ τῶν ἐκ­βο­λῶν τοῦ Ὄ­φε­ως πο­τα­μοῦ καὶ εἰς τὴν ἀ­ρι­στε­ρὰν ὄ­χθη αὐ­τοῦ κεῖ­ται τὸ χω­ρί­ον Λέκ­κα τὸ μι­σὸ χρι­στι­α­νι­κὸν καὶ τὸ μι­σὸ τουρ­κι­κόν, εἰς τὸ τουρ­κι­κὸν ὑ­πάρ­χουν ἐ­ρεί­πι­α Να­οῦ ἐπ’ ὀ­νό­μα­τι του Ἁ­γί­ου Γε­ωρ­γί­ου ἐ­πὶ πε­ρι­βλέ­πτου τι­νὸς ὑ­ψώ­μα­τος πρὸς τὴν πα­ρα­λί­αν. Τὸ δὲ ἑλ­λη­νι­κὸ χω­ρί­ον ἀ­ριθ­μοῦν πε­ρὶ τὰς δώ­δε­κα οἰ­κί­ας, εἶ­χε νε­ό­δμη­τον Να­ὸν ἐπ’ ὀ­νό­μα­τι του Πρω­το­μάρ­τυ­ρος Στε­φά­νου, ὅ­που ἐκ­κλη­σι­ά­ζον­το καὶ οἱ εἰς Σό­λα­κλη Χρι­στι­α­νοὶ ἐσ­νά­φη­δες.
  Τὸν Να­ὸν τοῦ­τον κα­τὰ τὴν ἀν­ταλ­λα­γὴ ὁ Κα­ϊ­μα­­κά­μης δι­έ­τα­ξε καὶ τὸν με­τε­κό­μι­σαν εἰς Σό­λα­κλη με­τα­χει­ρι­σθέν­τος τοῦ ὑ­λι­κοῦ εἰς τὴν ἀ­νέ­γερ­σιν Τούρ­κι­κου Σχο­λεί­ου.
  Τὸ χω­ρί­ον αὐ­τὸ ἀ­νέ­κα­θεν εἶ­χεν ἀ­φθο­νί­α δι­α­φό­ρων ὀ­πω­ρι­κῶν εἰς μέ­γα δὲ βαθ­μὸν στα­φύ­λι­α.
  Με­τὰ τὸ χω­ρί­ον Λέκ­κα ἔρ­χε­ται τὸ τούρ­κι­κον χω­ρί­ον Σκε­νὰ ἑλ­λη­νό­φω­νο, δεν πα­ρέ­λει­ψαν δὲ οἱ κά­τοι­κοι αὐ­τοῦ με­ρι­κὰ χρι­στι­α­νι­κὰ ἔ­θι­μα ὡς λ.χ. τὴν βα­σι­λόπιττα, τὸ κα­λαν­τι­ά­σι­μο κλπ. Τὸ χω­ρί­ον ἀ­φθο­νεῖ εἰς ὀ­πω­ρι­κὰ καὶ καθ’ ὅ­λον τὸ ἔ­τος θὰ ἴ­δῃς νὰ πω­λοῦν­ται ἐ­πὶ τῆς δη­μο­σί­ας ὁ­δοῦ κε­ρά­σι­α, ἀ­πί­δι­α, ῥο­δά­φι­να, ῥο­δά­κι­να, ῥέ­πα­να, οὖ­βες, σῦ­κα, δαμάσκηνα, κο­κί­με­λα δι­α­φό­ρων εἰ­δῶν, ἄ­σπρο κο­λο­κύ­θι ψη­μέ­να κομ­μά­τι­α φε­λί­γι­α, στα­φύ­λι­α, μού­σμου­λα, κά­στα­να, λε­πτο­κά­ρυ­α, κα­ρύ­δι­α, ἀγ­γού­ρι­α κλπ.
  Ἐ­πὶ τῆς δη­μο­σί­ας ὁ­δοῦ εὑ­ρί­σκον­ται καὶ καταστήματα τι­νὰ εἰς τὰ ὁ­ποῖ­α πω­λοῦν­ται δι­ά­φο­ρα εἴ­δη ἢ  ἑ­ξα­σκούν­ται δι­ά­φο­ροι τε­χνῖ­ται καὶ ὡς Χά­νι­α καὶ κα­φε­νεί­α.
 
Ἔ­σκκε πά­γῳ σὴ Σκε­νά, τὸ Ἰχ­πά­λιμ εἴ­σε­να.

  Με­τὰ τὸ χω­ρί­ον Σκε­νὰ ἔρ­χε­ται τὸ χω­ρί­ον Μαυ­ράν­τος τουρ­κό­φω­νον, ὡς πρὸς τὰ ἄλ­λα δυ­νά­με­θα νὰ εἴ­πο­μεν τὰ ἴ­δι­α μὲ τὰ Σκε­νά. Ἐ­πὶ τῆς δη­μο­σί­ας ὁ­δοῦ ὑ­ψοῦται ἔ­νας βρά­χος μὲ ἀ­βα­θὲς σπή­λαι­ον, εἰς τὰ ἄ­κρα τοῦ σπη­λαί­ου τού­του εὑ­ρί­σκον­ται σι­δη­ρέ­νι­οι κρί­κοι χαλ­κά­δες) Τσαὶ λέγουν ­ὅτι εἰς τοὺς κρί­κους αὐ­τοὺς ἔ­δε­ναν οἱ ναῦ­ται τὰ πα­λα­μά­ρι­α τῶν πλοί­ων των καὶ ἀ­πέ­χει ἀ­πὸ τὴν θά­λασ­σαν πε­ρὶ τὰς δύ­ο ὥ­ρας. Ἀ­πὸ αὐ­τοὺς τοὺς κρί­κους καί τι­νας ἄλ­λους τοι­ού­τους εὑ­ρι­σκο­μέ­νους εἰς τὸ Ἀν­τσι­μὰχ τε­ρε­σὴ δηλ. (πο­τα­­μός), Βε­βαι­οῦ­ται ἡ φή­μη ὅ­τι τὸν πο­λὺ πα­λαι­ὸν και­ρόν, μέ­γα μέ­ρος τοῦ Ὄ­φε­ως ἐ­κα­λύ­πτε­το ὑ­πὸ τῆς θα­λάσ­σης, ἥ­τις βρα­δύ­τε­ρον ἀ­πο­συρ­θεῖ­σα ἔ­μει­νεν εἰς τὴν ση­με­ρι­νὴν τῆς θέ­σιν.
  Πλη­σί­ον εἰς τὸ Μαυ­ράν­τος εὑ­ρί­σκε­ται ἕν μι­κρὸν τμῆ­μα τοῦ χω­ρί­ου Που­λη­λάς, τοῦ με­γα­λυ­τέ­ρου τμή­μα­τος κει­μέ­νου πέ­ραν τοῦ πο­τα­μοῦ εἰς τὴν δε­ξι­ὰν ὄ­χθην αὐ­τοῦ καὶ συγ­κοι­νω­νοῦσι δι­ὰ ξυ­λί­νης γε­φύ­ρας.
  Προ­χω­ροῦν­τες ἀ­νὰ τὸν πο­τα­μὸν φθά­νο­μεν εἰς τὸ Τα­σχα­νὰ πα­ζα­ρὴ μὲ κάμ­πο­σα κα­τα­στή­μα­τα, ἐρ­γα­στή­ρι­α, χά­νι­α, κα­φε­νεί­α, κά­θε δὲ ἑ­κά­στην Τρί­την ἐ­βδο­μα­δι­αί­α ἀ­γο­ρά, τε­λευ­ταί­α δὲ καὶ Ἀ­στυ­νο­μι­κὸν Σταθ­μόν.
  Ὀ­λί­γον πα­ρα­πά­νω εἶ­ναι τὸ γε­φύ­ρι τῆς Τασχανᾶς, ξύ­λι­νον σκε­πα­σμέ­νο μὲ κε­ρά­μους.
  Ἄ­νω τῆς Τα­σχα­νὰς εἰς κρη­μνώ­δη θέ­σιν κεῖ­ται τὸ τούρ­κι­κον χω­ρί­ον Ζα­βα­ὲτ καὶ συ­νημ­μέ­νον μὲ αὐ­τὸ τὸ χω­ρί­ον Κουτ­ζοὺ Χὸλ καὶ αὐ­τὸ εἰς κρη­μνώ­δη θέ­σιν. Οἱ κά­τοι­κοι τῶν χω­ρί­ων τού­των ἐ­σχά­τως ἐ­πε­δό­θη­σαν εἰς τὴν λε­πτο­κα­ρο­φυ­τεί­αν. Κά­τω­θι τοῦ χω­ρί­ου δι­έρ­χε­ται ἔ­να ῥυ­ά­κι, πλη­σί­ον δὲ τῶν πη­γῶν αὐ­τοῦ κεῖ­ται τὸ χω­ρί­ον Τσο­ροὺκ ἑλ­λη­νό­φω­νον. Τοὺς Τσο­ρου­κλῆ­δες τοὺς θε­ω­ροῦν ὡς κου­τοὺς καὶ ἐ­πὶ τού­τῳ λέ­γε­ται τὸ ἑ­ξῆς:
  Χὲρ κι­ογ­τὲν πι­ρὲρ Τε­λῇ Τσο­ρου­κτὲν κὶμ κε­λούρ­σα κελ­σούν.

  Φαί­νε­ται ὅ­τι εἶ­ναι ἁ­πλο­ϊ­κοὶ καὶ αἱ γυ­ναῖ­κες των δέν ἔ­χουν συ­νή­θει­αν νὰ κρύ­πτον­ται στους ἄν­δρες, ὡς κάνουν αἱ γυ­ναῖ­κες τῶν ἄλ­λων χω­ρί­ων.
  Ὕπερθεν τοῦ χω­ρί­ου ὑ­ψοῦ­ται ἕ­να βου­νὸ μὲ βρα­χώ­δη μυ­τε­ρὴν κο­ρυ­φὴν ἐ­πὶ τῆς ὁ­ποί­ας ὑ­πάρ­χει βα­θὺ σπή­λαι­ον, εὑ­ρί­σκον­ται δι­α­σκορ­πι­σμέ­να τῇ­δε κα­κεῖ­σε, κο­νι­ά­μα­τα καὶ χρω­μα­τι­σμέ­να ἀν­τι­κεί­με­να καὶ εἰ­κά­ζε­ται ὅ­τι ἧ­το τὸ πά­λαι φρού­ρι­ον, καὶ σή­με­ρα ὀ­νο­μά­ζε­ται Τσο­ροὺκ Κα­λε­σὶ ἢ καὶ Κου­κου­λέρ.
  Πα­ρε­κε­ῖ τοῦ Κου­κου­λὲρ δι­έρ­χε­ται ὁ­δὸς φέ­ρου­σα ἀ­πὸ  Ὄ­φιν εἰς Σούρ­με­να. Ἄν­τι­κρυ εἰς τὸ Κουτ­σο­χολ καὶ πέ­ραν τοῦ ἐν λό­γῳ ῥυ­α­κί­ου κεῖ­ται τὸ χω­ρί­ον Γε­ρα­κάρ, τοῦ ὁ­ποί­ου οἱ κά­τοι­κοι εἶ­ναι γε­ωρ­γοὶ καὶ ἔ­χουν λε­πτο­κα­ρε­ώ­νας καὶ ὀ­πω­ρι­κὰ δι­ά­φο­ρα. Λέ­γε­ται ὅ­τι τὸ χω­ρί­ον ἔ­λα­βε τὸ ὄ­νο­μα αὐ­τὸ δι­ὰ τὸν ἑ­ξῆς λό­γον: Ἐκ τὸ πα­ρὰ τὴν θά­λασ­σαν χω­ρί­ον Λέκ­κα, εἰς πα­λαι­ὰν βέ­βαι­α ἐ­πο­χήν, ἦ­σαν τρεῖς ἀ­δελ­φοί. Ἐξ αὐ­τῶν ὃ εἰς ἔ­μει­νεν εἰς Λέκ­κα οἱ δὲ δύ­ο ἄλ­λοι εἰ­σέ­δυ­σαν εἰς τὸ ἐ­σω­τε­ρι­κὸν τῆς χώ­ρας ἀ­πὸ τὸν Ὄ­φιν πο­τα­μὸν καὶ ἔ­φθα­σαν εἰς τὸ Τα­σχα­νάν που ἐ­ξι­στο­ρή­σα­μεν. Ἀ­πὸ ἐ­κεῖ ἐ­χω­ρί­σθη­σαν καὶ ὁ μὲν εἷς δι­α­βὰς τὸν πο­τα­μὸν καὶ ἀ­νη­φο­ρή­σας ἐ­πὶ μι­ᾶς ὥ­ρας ἀ­πο­στά­σε­ως ἀ­πὸ τοῦ πο­τα­μοῦ καὶ κα­τε­σκή­νω­σεν εἰς τὸ ὁ­μα­λὸν μέ­ρος, ὃ δὲ ἄλ­λος προ­χω­ρή­σας ἀ­νὰ τὸν πο­τα­μὸν κα­τε­σκή­νω­σεν εἰς τὸ Γε­ρα­κάρ. Με­τὰ πα­ρέ­λευ­σιν χρο­νι­κοῦ τινός δι­α­στή­μα­τος ὁ εἰς Γε­ρα­κὰρ ἀ­δελ­φὸς ἀ­πο­φά­σι­σε νὰ πάγη καὶ εὕ­ρῃ τὸν ἀ­δελ­φὸν του, καὶ ὁ­δη­γού­με­νος ἀ­πὸ τὸν κα­πνὸν τῆς ἐγ­κα­τα­στά­σε­ως τοῦ ἀ­δελ­φοῦ του, ἔ­φθα­σεν εἰς τὸ μέ­ρος τῆς κα­τα­σκη­νώ­σε­ώς του καὶ με­τὰ τοὺς ὡς εἰ­κὸς ἀ­σπα­σμοὺς καὶ ἐ­ναγ­κα­λι­σμοὺς λέ­γει:
Ἀ­δελ­φὲ ἀκόμα ζεῖς;» καὶ ὀ­νομάσθη ὁ τό­πος Ζη­σι­νῶ. Καὶ ὁ ἄλ­λος λέ­γει: «Ἀ­δελ­φὲ ἐ­γή­ρα­σες» καὶ ὁ τό­πος ὀ­νομάσθη Γε­ρα­κάρ. Προ­χω­ροῦν­τες ἀ­πὸ τὸ Γε­ρα­κὰρ φθά­νο­με εἰς τὸ γε­φύ­ρι τὸ λε­γό­με­νον γε­φύ­ρι τοῦ Χατ­ζέ­α. Εἶ­ναι κτι­σμέ­νον ἐ­πὶ δύ­ο ἑ­κα­τέ­ρω­θεν ὑ­ψη­λῶν βρά­χων σκε­πα­σμέ­νον μὲ κε­ρα­μί­δι­α.
  Προ­χω­ροῦν­τες δὲ φθά­νο­μεν εἰς ἔ­να μι­κρὸ πα­ρα­πό­τα­μο μὲ μί­αν παμ­πά­λαι­αν λι­θί­νην γέ­φυ­ραν λε­γο­μέ­νη Βι­σὶρ κι­ο­πρου­σή, πα­ρὰ δὲ τὸν πα­ρα­πο­τα­μὸν τοῦ­το κεῖ­ται τὸ χω­ρί­ον Βι­σὶρ τούρ­κι­κον ἀλ­λὰ ἑλ­λη­νό­φω­νον, τῶν κα­τοί­κων ἀ­σχο­λου­μέ­νων εἰς κα­λα­θο­ποι­ί­α ξυ­λαν­θρα­κο­ποι­ί­αν καὶ ὀ­λί­γον με­λισ­σο­κο­μί­αν καί γεωργικάς ἀ­σχο­λί­ας. ‘Υπεράνω τοῦ χω­ρί­ου τοῦ­του ὑ­ψοῦται τὸ ὅ­ρος Καρ­τσα­λὰχ ἐ­πί τοῦ συ­νό­ρου Ὄ­φε­ως καὶ Σουρ­μέ­νων.
  Πρὸς τὸ μέ­ρος τοῦ Βα­ϊ­ποὺρτ ὑ­ψού­ται τὸ ὑ­ψη­λό­τε­ρον τοῦ τό­που ὄ­ρος Μα­τοὺρ Τα­γὶ λε­γό­με­νον. Τὸ Μα­τοὺρ Τα­γὶ λέ­γει «Χὲπ τα­γλὰρ καρ­σι­γι­α­μὰ καρ­τσα­λὰχ κουτ­σα­γι­α­μά».
  Με­τὰ τὸ Βι­σὶρ ἔρ­χε­ται τὸ χω­ρί­ον Κον­τοῦ, κά­τω­θεν τοῦ ὁ­ποί­ου καὶ ἐ­πὶ τοῦ πο­τα­μοῦ εὑ­ρί­σκε­ται τὸ πα­ζά­ρι Κον­τοῦ Πα­ζὰρ ἢ Τσαν­σοὺζ ὀ­γλα­ροὺν ἰ­σκε­λε­σί. Οἱ Τσαν­σοὺζ ὄ­γλα­ρι εἶ­ναι ἀ­γά­δες τῆς Κον­τοῦ λί­αν φι­λέλ­λη­νες, φυ­λάτ­τον­τες πα­τρο­πα­ρά­δο­τον δι­α­τα­γὴν νὰ ὑ­πε­ρα­σπί­ζον­ται τοὺς Χρι­στι­α­νοὺς παν­τὶ σθέ­νει
  Τὸ Κον­τοῦ πα­ζά­ρι ἔ­χει κάμ­πο­σα κα­τα­στή­μα­τα ἐμ­πο­ρι­κά, ἐρ­γα­στή­ρι­α δι­α­φό­ρων τε­χνῶν, κα­φε­νεί­α ἀρ­το­ποι­εῖ­ο, χά­νι­α, ἀ­στυ­νο­μι­κὸ Σταθ­μόν. Οἱ εἰς Κον­τοῦ Χρι­στι­α­νοὶ τε­χνῖ­ται ἀ­πο­λαύ­ου­σι με­γά­λης ὑ­πε­ρα­σπί­σε­ως ἀ­πὸ τοὺς Τσαν­σου­ζάν­τους, ἡ  ὑ­πε­ρά­σπι­σις αὕ­τη προ­έ­κυ­ψεν ἐκ τοῦ ἑ­ξῆς πε­ρι­στα­τι­κοῦ:
  Με­τὰ τὴν κα­τά­λη­ψιν τῆς Τρα­πε­ζοῦν­τος κα­τε­λή­φθη­σαν βέ­βαι­α καὶ τὰ Σούρ­με­να, ὁ Ὄ­φις, τὸ Ῥί­ζαι­ο καὶ ἄλ­λα μέ­ρη. Ἀλ­λὰ οἱ κά­τοι­κοι τῶν με­ρῶν τοῦ­το συ­χνὰ ἐ­πα­να­στα­τού­σαν καὶ ἐ­δί­ω­κον τοὺς σουλ­τα­νι­κοὺς ὑ­παλ­λή­λους.
  Τέ­λος μέ­γας στρα­τὸς ξεκινήσας ἐκ Τρα­πε­ζοῦν­τος καὶ κα­τα­λα­βὼν δι­α­φό­ρους ἐ­παρ­χί­ας, ἔ­φθα­σεν εἰς Ῥό­ση τοῦ Ὄ­φε­ως.
  Τό­τε  εἷς τῶν ἀ­γά­δων τοῦ Ὄ­φε­ως οἱ Σα­ρὰγκ ὀγλα­ρή ἔ­δει­ξεν ὑ­πο­τα­γὴν εἰς τὸν Σουλ­τα­νι­κὸ  στρα­τόν, ἐ­νῶ οἱ ἄλ­λοι Ἀ­γά­δες, ὡς οἱ Τσα­κὶρ ὀγλα­ρή, οἱ Φε­τὰχ ὀγλα­ρή, Καλ­τι­ρὶμ ὀγλα­ρή μὲ ἀρ­χη­γὸ τὸν Ἁ­λῇ Ἀγᾶν τὸν Τσαν­σοὺζ ὀ­γλίν ἦ­σαν στρα­το­πε­δευ­μέ­νοι εἰς τὰ Σκε­νά, σκο­πεύ­ον­τες ν’ ἀν­τι­στα­θούν. Γι­νο­μέ­νης λοι­πὸν μά­χης ἐ­νι­κή­θη­σαν οἱ Ὀφλῆδες καὶ δι­ε­σκορ­πί­σθη­σαν. Τό­τε ὁ Σουλ­τα­νι­κὸς στρα­τὸς εἰσεχώρησεν ἀ­νὰ τὸν πο­τα­μὸν δι­ὰ νὰ συλ­λά­βῃ τοὺς Τσαν­σοὺζ ὀγλα­ρή  τὸν  Ἁ­λῆ Ἀγᾶ, οὕ­τω προ­χω­ρῶν, ἐ­πέ­ρα­σε καὶ ἀ­πὸ τὸ Ζη­σι­νῶ ὅ­που ἔ­κα­ψε τὸ σπί­τι ἑ­νὸς ἀρ­χη­γοῦ τοῦ Τι­βι­τὰρ καὶ ἔ­πει­τα ἔ­φθα­σαν εἰς Κον­τοῦ, ζη­τῶν τὸν Ἁ­λῆ Ἀγᾶ. Τό­τε εἷς σι­δε­ρὰς Σουρ­με­νί­της ἔ­βα­λε τὸν Ἁ­λῆ Ἀγᾶ μέ­σα εἰς ἔ­να με­γά­λο κα­λά­θι μὲ τὸ ὁ­ποῖ­ον κου­βα­λοῦν ξυ­λάν­θρα­κα καὶ σκε­πά­σας αὐ­τὸν μὲ στα­φύ­λι­α, ἐ­φορ­τώ­θη αὐ­τόν, ἐ­πέ­ρα­σεν ἀ­νά­με­σα ἀ­πὸ τὸν στρα­τὸν ἀ­πα­ρα­τή­ρη­τος καὶ ἀ­νέ­βα­σεν εἰς τὸ βου­νὸ καὶ τὸν ἔ­κρυ­ψεν εἰς Σούρ­με­να, καὶ οὕ­τω ἐ­σώ­θη ὁ Ἀγᾶς. Εὐ­γνω­μο­νοῦν­τες λοι­πὸν δι­ὰ τὸ κα­τόρ­θω­μα τοῦ­το τοῦ σι­δε­ρὰ οἱ Τσαν­σου­ζὰντ ἔ­δω­σαν δι­α­τα­γὴν ἐν ὅ­σῳ ζεῖ  ἡ οἰ­κο­γέ­νει­α αὐ­τῶν νὰ ὑ­πε­ρα­σπι­σθῶ­σι τοὺς χρι­στι­α­νοὺς παν­τὶ σθέ­νει καὶ μέ­χρι τέ­λους τὴν ἐ­φύ­λα­ξαν. Με­τὰ τὴν Κον­τοῦ ἔρ­χε­ται τὸ χω­ρί­ον Κάτ­σαλ.
  Εἰς τὸ Κάτ­σαλ ὑ­πάρ­χει μί­α οἰ­κο­γέ­νει­α μὲ ὄ­νο­μα Ἀ­λε­φεν­το­γλα­ροι καὶ ἀ­νέ­δει­ξε πολ­λοὺς χοτ­σά­δες, λέ­γουν δὲ ὅ­τι οἱ πρό­γο­νοι ἦ­σαν χρι­στι­α­νοὶ πα­πά­δες ἐ­ξισ­λα­μι­σθεν­τες, ἔ­δω­σαν δι­α­τα­γὴν νὰ φυ­λά­ξω­σι τὰ κει­μή­λι­α τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας, οὔ­τε νὰ δεί­ξη­τε εἰς κα­νέ­ναν, δι­ό­τι θὰ ἔλ­θῃ και­ρὸς νὰ χρει­α­σθούν. Τοι­αῦ­τα ἐκ­κλη­σι­α­στι­κὰ κει­μή­λι­α εὑ­ρί­σκον­ται εἰς πολ­λὰ χω­ρί­α τοῦ ’Ὄ­φε­ως. Οἱ ἐν Σουρ­μέ­νοις εὑ­ρι­σκό­με­νοι Κού­ση­δες ἐν και­ρῷ ἐ­ξισ­λα­μι­σε­ως τῶν Χρι­στι­α­νῶν εἶ­χον ἔλ­θει ἀ­πὸ τὸ Κάτ­σαλ εἰς Σούρμενα.
  Πα­ρέμ­βα­σις δύ­ο σε­λί­δων τοῦ ἀρχικῶς γρά­ψαν­τος, ἐ­πει­δὴ χω­ρὶς νὰ τὸ κα­τα­λά­βω­μεν ἐ­πη­δή­σα­μεν τὰς δύ­ο αὐ­τὰς σε­λί­δας, μοῦ ᾖλ­θε ἡ ἰ­δέ­α νὰ γρά­ψω ὀ­λί­γα τι­νὰ πε­ρί τι­νων Ὀ­θω­μα­νῶν τοῦ ΄Ὄ­φε­ως, οἱ ὁ­ποῖ­οι δεν ἐν­νο­οῦν νὰ πι­στεύ­ουν ὡς ἀ­λη­θῆ προ­φή­την τὸν Μω­ά­μεθ.
  Εἰς τὸ χω­ρί­ον μου Ζη­σι­νὸ ἦ­σαν δύ­ο ἀ­δελ­φοὶ ὁ Μου­χα­μέ­της καὶ ὁ Μο­λὰ Μεχ­μέ­της Κου­τρο­γλα­ρη  αὐ­τοὶ δέν εἶ­χον οὐ­δε­μί­αν βά­σιν εἰς τὴν θρη­σκεί­αν των. Μί­αν τῶν ἡμερῶν ὁ Μο­λὰ Μεχ­μέ­της μὲ ἐ­ρω­τᾷ:  Σὸ Ἴν­τσιλ γρὰφ – μη νὰ σκο­τώ­νου­με; Τοῦ λέ­γω: Ἐσεῖς ἔ­ση­τε τὰ Τεμ­πι­χά­τι­α ντὸ ἔ­δω­κε ὁ Ῥε­πὶς σὸν Μουσᾶ πε­χαμ­πέρ, ἕ­να ἀ­πὸ ἐτ­σεί­να ἐν νὰ μὴ σκο­τώ­νου­με. Τό­τε μου λέ­γει: Οἱ χοτ­σά­δες τε­μέ­τε­ρο λέ­γουν, τὸν Κι­α­οὺρ νὰ ἐφτᾶς τι­α­βὲτ σό Μου­σουλ­μά­νι­κο σό τίν, ἄν­τα οὐτσ’ ἔρ­τε νὰ σκο­τώ­νη­σα­το­να, τὸ βί­ον-ἀτ` νὰ ἐφτᾶς γι­αγ­μά, τὴν αῖκατ` ἐ­πέ­ρης. Ἀ­πὸ ποῦ εὔ­ρα­να το.
  Σὸ Κο­ρὰν κά­τι λέ­γει γι­α τ’ ἀ­τό, ἅ­μα γι­αν­κλι­ὰ με­λα­νὰ ἐ­δώ­κα­νε. Τοῦ λέ­γω λοι­πόν: Ἐ­σὺ ἰμάν οὒτσ ἔ­σις σὸν Περ­χμαμ­πὲρ σου­να; λέ­γει: Γι­ὸκ ἐ­γὼ ἀ­πὸ Ῥε­πὶ λα­λί­α περ­μέ­νω. Τοῦ Μο­λαχ­μὲτ ὁ υἱ­ὸς ὁ Νούχ ,Ἐ­φεν­τὴς μια φορά εἶ­χον μά­θη­μα πε­ρὶ τοῦ Ἰ­η­σοῦ. Τὸ μά­θη­μα αὐ­τὸ ἀ­πὸ τὴν Ἀ­ρα­βι­κὴν γλῶσ­σαν ὁ χότ­σας τὸ με­τέ­τρε­ψεν εἰς τὴν Τουρ­κι­κήν, ἀλ­λὰ ὁ Νοὺχ Ἐφεντῆς εἰς τὸν χότ­σαν εἶ­πεν, ὅ­τι δεν μπό­ρε­σε νὰ τοὺς κα­τα­πεί­ση. Τό­τε ὁ χότ­σας ἔ­κα­με δι­α­φό­ρους ἐ­ξη­γή­σεις ἀλλ’ ὁ Νοὺχ Ἐφεντῆς δεν ἠμ­πό­ρε­σε νὰ θε­ω­ρή­σῃ τὰς ἐ­ξη­γή­σεις ὡς σω­στὰς καὶ μα­ζεύ­σας τὰ βι­βλί­α του ἐ­ξῆλ­θε ἀ­πὸ τὸν μετρεσέ καὶ πλέ­ον δεν ἐ­φοί­τη­σεν εἰς τὸν με­τρε­σέ. Κά­πο­τε ἐ­γὼ τὸν ῥώ­τη­σα..
  Ποία εἶ­ναι ἡ ἐξήγηση που λέ­γει τὸ κι­τά­πι σας. Ἰσαϊροῦ Ἀλ­λάχ. Μοῦ ἀπαντᾶ. Ἄφερου. Ὁ μι­κρό­τε­ρος ἀ­δελ­φὸς ὁ Ἰ­σμα­ὴλ μι­ᾷ φο­ρᾷ μου ἐ­ρω­τᾷ: Σὰ κι­τά­πι­α σου­να τί­πο γράφ' μὴ γι­α τὸν Μου­χαμέτ τ’ ἐ­μέ­τε­ρο; πή­ρα­με τὴν ἱ­στο­ρί­αν Ξαν­θο­πού­λου καὶ τοῦ λέ­γω πῶς ὀ­νο­μά­ζε­ται ὁ πα­τὴρ του, ἡ μη­τέ­ρα του, ἡ γυ­ναῖ­κα του κλπ. Μοῦ λέ­γει αὐ­τὰ καὶ ἐ­μεὶς ἔτ­σι τὰ ἔ­χου­με καὶ ἐ­ρω­τᾷ ἂν λέ­γῃ καὶ ἄλ­λα τί­πο­τα. Τοῦ λέ­γω. Σίτ’ ἐ­πέ­θα­νε ἐ­ποῖτ­σε βε­σι­γὲτ τὸ τί­νι­νατ μὲ τὸ Μα­σέ­ο νὰ γι­ου­ρε­τεύ­ου­νε. Τό­τε λέ­γει. Ἄν­τα ἔτουνε κα­λὸ νέ λιοζουμί βάριτι τὸ Μα­σέ­ο. Τοῦ λέ­γω: Ὅ­μον ντὸ λες ἐ­σὺ πε­γαμ­πὲρ τε­ϊ­νὲ ἐσάπ ἐτμέϊρσουν ὀνί. Γι­α­κι­σὲβ νὰ ἴ­νε­σαι Χρι­στι­α­νός. Ἀ­τὸ ἐ­του­σου­νεφ­τα­το, ἅ­μα σκο­τώ­νου­με τσὲ οὐ πο­ρεῖ­τε νὰ χα­λι­σέ­βη­τέ με. Ἐλέ­πω πάλ’ οἱ Ῥω­μαῖ­οι εἶ­ναι πολ­λὰ κι­ου­φουρ­κι­ὰρ (βλά­σφη­μοι). Τό­τε ἐ­νε­θυ­μή­θην τό του Εὐ­αγ­γε­λί­ου. Οὕ­τω λαμ­ψά­τω τὸ φῶς ἠ­μῶν ἔμ­προ­σθεν τῶν ἀν­θρώ­πων ὅ­πως ἴ­δω­σιν ἡ­μῖν τὰ κα­λὰ ἔρ­γα καὶ δο­ξά­σω­σι τὸν πα­τέ­ρα ἠ­μῶν τον ἐν τοῖς Οὐ­ρα­νοῖς.
  Ὁ ἐν λό­γῳ ’Ἰ­σμα­ὴλ ἔ­χει καὶ ἄλ­λα λό­γι­α ση­μαν­τι­κὰ ὁ χῶ­ρος ξέ­νος.
  Με­τὰ τὸ Κατ­σὰλ ἔρ­χε­ται τὸ χω­ρί­ον Χη­λὸ ἀ­ριθ­μοῦν πε­ρὶ τὰς 800 οἰ­κί­ας, ὄ­πι­σθεν δὲ αὐ­τοῦ κεῖ­ται τὸ Χη­λὸ με­σε­ρε­σὶ ἔ­χον 1000 σχε­δὸν οἰ­κί­ας καὶ εἰ­σχω­ροὺν εἰς τὴν πε­ρι­φέ­ρει­αν τῶν Σουρ­μέ­νων, τό­σον ὥ­στε δι­ὰ νὰ ἔλ­θουν δι­ὰ δι­α­φό­ρους αὐ­τῶν ὑ­πο­θέ­σεις εἰς τὸ Σο­λα­κλή, προ­τι­μοὺν τὴν δι­ὰ μέ­σου Σουρ­μέ­νων ὁ­δὸν πα­ρὰ τὴν ἄ­γου­σαν ἀ­νὰ τὸν πο­τα­μὸν Ὄ­φιν. Τοὺς κα­τοί­κους τοῦ Χη­λοὺ τὰ ἄλ­λα χω­ρί­α τοῦ ’Ὄ­φε­ως, τοὺς κο­ρο­ϊ­δεύ­ουν ὡς εὐ­ή­θεις, ὡς ὑ­στε­ρι­κούς, ὡς ἀ­πε­ρι­σκέ­πτους ἐ­πι­βε­βαι­οῦν­τες τὴν κο­ρο­ϊ­δί­αν των αὐ­τὴν ἐκ τῶν ἑ­ξῆς δύ­ο πε­ρι­στα­τι­κῶν. Χη­λού­ται τι­νὲς με­τέ­βη­σαν εἰς τὸ δά­σος δι­ὰ νὰ ἴ­δουν καὶ πε­ρι­ποι­η­θοὺν τὰ ἔ­νοι­κα (κυ­ψέ­λαι με­λισ­σὼν) των τὰ ὁ­ποῖ­α εἶ­χον βαλ­μέ­να ὑ­ψη­λὰ εἰς με­γά­λα δέν­δρα ὀξυιάς, καὶ δι­ὰ νὰ τὰ πε­ρι­ποι­η­θοὺν ἀ­νέ­βη­καν μὲ σχοι­νί­α δι­ό­τι ἄλ­λως ἡ ἀ­νά­βα­σις ἧ­το ἀ­δύ­να­τος.
  Δεν ἐ­φρόν­τι­σαν ὅ­μως νὰ δέ­σουν κα­λὰ τὸ σχοι­νί­ον καὶ ἔ­πε­σε κά­τω. Αὐ­τοὶ τό­τε κα­τε­λή­φθη­σαν ὑ­πὸ ἀ­μη­χα­νί­ας πῶς νὰ κα­τέ­βουν.
  Ἐ­πὶ τέ­λους ὁ εἶς εἶ­πε: Παι­δι­ὰ ἔ­νας ἀ­πὸ ἐ­μᾶς ἂς πάγει τσὲ ἀ­πο­κρε­μα­λί­γε­ται ἀ­πὸ κλα­δί, ὃ ἄλ­λος ἂς ἀ­πο­κρε­μα­λί­γε­ται ἂς’ σὰ πο­δά­ρι­α τ’ ἀ­τι­νοὺ τσὲ οἱ ἄλ­λοι πὰλ ἀέτς, τσὲ ἀέτς κα­τε­βαί­νου­με, ὅ­μον­  ντὸ εἴ­πα­νε ἐ­πή­κα­νε, ἅ­μα οὒτσ’ ἐ­πο­ρέ­σα­νε νὰ φτά­νου­νε σὸ χῶ­μα τσὲ ἐπέμεινανε ἀ­πο­κρε­μα­λι­σμέν. Ἐτότε ὀ­π’ ε­κρά­τη­νε τὸ κλα­δὶ ἐφώναξε: ἐ­πο­νέ­σα­νε τὰ σέ­ρι­αμ. Ὅ­λον κά­θε ὂπ ἔ­τα­νε ἀ­πο­κρε­μα­λι­σμέ­νος ἂς ἀλλουνοῦ σὰ πο­δά­ρι­α ἐφώναξε φτύ­σο τσὲ κου­λου­ρᾶ. Ἄ­το­ς παλ᾿ ἄ­φη­σε τὰ σέ­ρι­ατ τσὲ οὔλ’ ἐρούξανε ἐ­που­κά. Τὸ «φτύ­σο τσὲ κου­λου­ρᾶ» ἔ­μει­νε ὡς πα­ροι­μί­α λε­γά­με­νη εἰς τοι­αύ­τας δυ­σκό­λους πε­ρι­στά­σεις. Αὕ­τη εἶ­ναι ἡ πρώ­τη κο­ρο­ϊ­­δί­α. Ἡ δὲ δεύ­τε­ρη ἔ­χει οὔτω: Δύ­ο Χη­λοὺτ πή­ρα­νε τ’ ἀ­ξι­να­ρι­α του­να τσὲ ἐδρομαγιανε νὰ πά­νε σὸ ὅ­ρος νὰ κόφ­του­νε ξῦ­λα. Σὶτ ἐ­πέ­γνα­νε ὁ ἔ­νας ἀρ­γο­πο­ρε­ψε. ὁ γι­άλ­λος ἐ­μα­κρι­δι­α­σε ἐ­πετ­σὴ τσὲ εἶ­δε σ’ ἔ­να κα­γι­ὰ (πέ­τρα) ἅ­παν ἔ­να σεγ (πρᾶγ­μα) τσὲ ἐπῆνε τικ-τικ, τάκ. Ἀτός ὅ­μο ν­το εἴδενα ἐ­σιάσεψε, ἐνοῦντσεν, νὰ ἓν σε­ϊ­τά­νης, ἔ­σκω­σε τ’ ἄ­ξι­ναρ νὰτ τσὲ μὲ ἔ­να κου­βε­τλὴ χτύ­πε­μαν ἐ­ποίτ­σε­να τσιν­τὰν μιν­τὰν τὸν Σε­ϊ­τάν, ἀρ­καν­τάσ’  ν’ ἀτ ῥω­τά­τω­να: Ὀ­λαν ντὸ ἔ­του­νε; Ἐτσεῖνος λέ­γει. Ἐ­σκό­τω­σα τὸν Σε­ϊ­τάν. Σιμών ὁ ἕ­τε­ρος τσὲ τερεῖ  τὸ σα­ὰτ ταρ­τα­νι­σμέ­νο, λέ­γει ­ατο­να. Ὀλάν ἐσύ σα­βά­χος (πα­λα­βὸς) εἶ­σαι, ἀτό σεϊτάν  οὔτσ’  ἔ­το­νε σα­ὰτ ἔ­το­νε. Ἄ­φη­σε λέ­γει ὁ ἄλ­λος, ἀτό σα­α­τι­νὰ ῥὰς κελ­τί. Ἀ­πὸ αὐ­τὰ τὰ δύ­ο συμ­βάν­τα φι­λο­κα­τή­γο­ροί τι­νες ἐ­πι­χει­ρο­ῦν νὰ κο­ρο­ϊ­δεύ­ουν τους Χηλοῦτας. Δι­ὰ νὰ εἴ­πω­μεν ὅ­μως τὴν ἀ­λή­θει­αν οἱ Χηλοῦται εἶ­ναι ἄν­δρες πε­ρι­ω­πῆς. Ἀ­πὸ τὴν Χη­λοὺ ἐβγῆκαν ὑ­πάλ­λη­λοι δι­α­φό­ρων κυ­βερ­νη­τι­κῶν γρα­φεί­­ων, δι­κη­γό­ροι δει­νοὶ πρὸ πάν­των δι­α­φό­ρων εἰ­δῶν τε­χνῖται ὡς σι­δε­ρά­δες, ῥά­πται, ὀ­πλο­ποι­οι κα­τα­σκευ­α­­ζον­τας ἀ­κό­μη καὶ μαρ­τί­νι­α ἰ­σό­πα­λα μὲ τὰ τοῦ στρα­τοῦ ὡ­ρο­λο­γα­δες, δι­ορ­θω­ταὶ δηλ. ὡ­ρο­λο­γί­ων, ὡ­ρο­λο­γο­ποι­οι, εἷς ὠρολογάς κα­τε­σκεύ­α­σεν ἀ­πὸ ξύ­λο ὡ­ρο­λό­γι­ον τοῦ τοί­χου, εἴ­χο­μεν καὶ ἠμεῖς στὸ σπί­τι ἕ­να τέ­τοι­ον ὡ­ρο­λό­γι­ον.  Ὁ ὡ­ρο­λο­γο­ποι­ος αὐ­τὸς ὀνομάζετο Τε­ρέ­κος. Ὁ Τε­ρέ­κος αὐ­τὸς ἔ­κα­νε πτε­ρὰ καὶ ἀ­πὸ τὸ σπί­τι του πέ­τα­ξε καὶ κα­τέ­βη­κε στην αὐ­λὴν τοῦ Τζα­μι­ές. Ὁ ἓν τῷ Τσα­μὶ αὐ­τῷ χότ­σας ἰ­δὼν τὸν Τε­ρέ­κο μὲ πτε­ρά, ἐ­πε­τί­μη­σεν αὐ­τὸν εἰ­πών. Ὁ Ἀλ­λὰχ δέν σου ἔ­δω­σε πτε­ρά, κά­μνων δὲ ἐσύ πτε­ρὰ ἀν­τί­κει­σαι εἰς τὴν βου­λὴν τοῦ Ἀλ­λὰχ καὶ τοῦ­το εἶ­ναι με­γά­λο ἀμάρτημα. Ἡ πα­ρα­τή­ρη­σις αὕ­τη τοῦ χότ­σα ἐμπόδισε τὸν Τε­ρέ­κο νὰ προ­βῂ εἰς τε­λει­ο­ποί­η­σιν τῆς ἐ­φευ­ρέ­σε­ώς του ταύ­της. Οἱ Ὀ­θω­μα­νοὶ ἔ­δι­δον ση­μα­σί­αν εἰς τὰ λό­γι­α τῶν χοτ­σά­δων. Ὀ­πλο­ποι­ός τις Χη­λο­ῦ­τες Χα­φαί­σης ἐ­κτὸς τῶν ἀ­ρί­στων ὅ­πλων ποῦ ἐφ­κι­α­νε, ἐφ­κι­α­σε καὶ μί­αν σου­γι­ὰν μὲ ἐν­νέ­α τσό­μα­τα, τὰ ὁ­ποῖ­α ἀ­νοι­γαν ἂν πα­τοῦ­σες ἕ­να μυ­στι­κὸ κουμ­πί. Ὁ Χα­φαί­σης αὐ­τὴν τὴν σου­γι­ὰν ἐ­δω­ρη­σε εἰς τὸν Σουλ­τά­νον Χα­μίτ, ὅ­στις καὶ τὸν ἀν­τά­μη­ψε μὲ πέν­τε χρυ­σὲς λί­ρες. Τὸ ἔ­στει­λε στὸν Τα­χὴρ πασᾶ καὶ ἐ­πει­δὴ δὲν μπό­ρε­σε νὰ τὸ ἀ­νοί­ξῃ, τὸν ἐ­προ­σκά­λε­σε νὰ τ’ ἀ­νοί­ξῃ. Ἕ­νας Χη­λού­τας σιτ῍ ἐ­πορ­πά­τι­νε εὗ­ρε ἀπέσ’ σὸ δρό­μον ἔ­να κα­ρύ­δι, ἐ­πή­ρε­να σὸ σέρ­νατ τσὲ πα­ρε­κά­λε­σε τὸν Ῥε­πὶ τσὲ εἶ­πε: Γι­ά­ρε­πι τὸ ἄμ­πα­ριμ ἀοί­τι­κο γο­μά­το νὰ φτι­άς. Ἄν­τα ἐτσάκωσε τὸ κα­ρὺδ’  τσὲ τερεῖ ἔ­του­νε κοῦ­φο. Ἐ­στά­θε ἐλίγο του­σου­νε­μὲ- νος ὑστέρ ἐ­φω­να­ξε σὸν Θε­ὸν τσὲ εἶ­πε. Ἐ­γὼ Γι­ά­ρε­πι ἤλ­λα­ξα σέ. Ἐ­σὺ τη δου­λεί­ας ἐξέρς. Οἱ Χη­λοὺτ ἔ­χου­νε ἕ­να τεμ­σὶλ (πα­ροι­μί­α) «Ἂν ἐσύ ἔ­ξερ­νες ἐ­γὼ ντ’  ἐξέρω, τσὲ ἂν ἑ­γὼ ἔ­ξερ­να ἐσύ ντὸ ξέρεις, ἕ­να φῶς ἔφ­τα­νε­μα­σε». Με­τὰ τὴν Χη­λοὺ ἔρ­χε­ται τὸ τουρ­κι­κὸν ἀλλ’ ἑλ­λη­νο­φω­νον χω­ρί­ον ἡ Χοτ­ζε­ρὰ ἔ­χου­σα ἀφθονί­αν κοκ­κί­νων πι­πε­ρι­ών, τῶν ὁ­ποί­ων γί­νε­ται με­γά­λη ἐ­ξα­γω­γὴ εἰς Βα­ϊ­βούρτ, ἔ­χει δὲ πολ­λὰ οὔ­βας (χουρ­μά­δες) καὶ ἐ­πὶ τού­του κο­ρο­ϊ­δεύ­ουν τοὺς Χοτ­σε­ρί­τες μὲ τὸ (Χοτ­σε­ρέ­τες οὐ­βα­κλα­δες). Κά­πο­τε με­ρι­κοὶ Χοτ­σε­­ρί­τες πή­γαν εἰς τὴν Χη­λὸ ἢ δι­ὰ νυ­φό­παρ­μαν ἢ δι­α­γε­τὶ (γαμ­βρο­κα­λέ­σμα­τα). Ἐ­νας Χοτ­σε­ρί­τες πὴγε  εἰς τὸν ἀ­πό­πα­τον ἀφήσας τὰ ὅ­πλα του ἔ­ξω. Ἕνας ὅ­μως Χη­λοῦτες τὰ ἔ­κλε­ψε. Ὁ Χοτ­σε­ρί­τες τρα­γου­δῶν κα­τη­γό­ρη­σε τοὺς Χη­λούν­τας ὣς ἀ­γροι­κο­φερ­θεν­τας εἰς τοὺς μου­σα­φι­ραί­ους. Οἱ Χη­λο­ῦ­ται τό­τε ἐ­τρα­γου- δη­σαν τοὺς Χοτ­σε­ρί­τας ὡς ἐξῆς:
 

Ἄ­σή Χότ­σε­ρα ἄχ­πα­νεις
σὴ Χη­λὸν τὸ ἔρ­σε σπά­νεις
Κά­μα πι­στὸφ οὔτσ` ἔ­εις
σὴ Χη­λὸ ντὸ ἔρ­σε ®έ­εις
Ὁ κῶ­λος ἐ­πήτ­σε­να
ἀπ` ἐ­μᾶς ντὸ χο­λὴ ἔ­εις...
  Ἔ­πει­τα ἀ­κο­λου­θεῖ τὸ τούρ­κι­κον ἂλλ’ ἑλ­λη­νο­φω­νον καὶ κρη­μνῶ­δες χω­ρί­ον Σοὺρ ἢ (Σύ­ρος). Ἄ­νω τοῦ χω­ρί­ου τού­του ἀ­νυ­ψο­ῦν­ται πολ­λοὶ καὶ με­γά­λοι βρά­χοι, εἰς τὰ σι­μὰ δὲ χρό­νι­α εἰς τὰ σπή­λαι­α τὼν βρά­χων τού­των πα­ρου­σι­ά­σθη ἕ­να φο­βε­ρὸ θη­ρί­ον που προ­ξε­νοῦ­σε με­γά­λες φθο­ρὲς εἰς ποί­μνι­α καὶ ἀγελάδια, μί­αν δὲ ἡ­μέ­ραν ἔ­νας ἀ­τρό­μη­τος κυ­νη­γὸς μὲ τὰ δύ­ο κυ­νη­γε­τι­κὰ του σκυ­λι­ὰ ἐ­ξῆλ­θε εἰς ἀ­να­ζή­τη­σιν τοῦ τέ­ρα­τος τού­του. Ἓν τῇ ἐ­ξε­ρευ­νη­σει τῆς πε­ρι­ο­χῆς ἐ­κεί­νης εἶ­δε νὰ κεῖ­ται πρὸ τοῦ στο­μί­ου ἐ­νὸς σπη­λαί­ου με­γά­λο θη­ρί­ον μὲ κε­φα­λὴν ἴ­σην μὲ κε­φα­λὴν βου­βά­λου, σκο­πεύ­ει λοι­πὸν ὁ κυ­νη­γὸς καὶ πλη­γώ­νει τὸ θη­ρί­ον εἰς τὴν κε­φα­λήν.
  Τὸ θη­ρί­ον πλη­γω­θὲν ἀ­νε­κά­τω­σε τὸ μέ­ρος ἐκεῖνο ἀ­πο­σπὸν δι­ά­φο­ρα φυ­τὰ κ.λ.π. ἀλ­λὰ ὁ κυ­νη­γὸς δι­ὰ συ­νε­χῶν πυ­ρο­βο­λι­σμῶν ἐ­θα­νά­τω­σε τὸ θη­ρί­ον. ἀλλ’ ἐ­θα­να­τώ­θη ὑ­πὸ τοῦ θη­ρί­ου καὶ τὸ ἓν ἀ­πὸ τὰ σκυ­λι­ὰ του, τὸ δὲ μῆ­κος του λέ­γουν ὅ­τι ἧ­το μέ­χρι τρι­άν­τα σχε­δὸν πιθαμῶν.
  Κά­τω­θι τοῦ χω­ρί­ου τού­του κεῖ­ται τὸ πα­ζά­ρι ὀ­νό­μα­τι κα­τω­χὼρ πα­ζα­ρὶ ὅ­που καθ’  ἐκάστην Τρί­την γί­νε­ται ἐβδομαδιαία ἀ­γο­ρὰ
  Με­τὰ τὸ Σοὺρ ἔρ­χε­ται τὸ χω­ρί­ον Γαβ­γα­λα­τά. τούρ­κι­κον ἂλλ’ ἑλ­λη­νοό­φω­νον χω­ρί­ον. Ἔ­πει­τα ἀ­κο­λου­θεῖ τὸ τούρ­κι­κον χω­ρί­ον Σι­νέκ,ἀλλ’ ἑλ­λη­νό­φω­νον. Πα­ρὰ τὸ Σι­νὲκ καὶ ἐ­πί του πο­τα­μοῦ κεῖ­ται τὸ Χά­τι πα­ζα­ρὶ ὅ­που κά­θε Σάβ­βα­το γί­νε­ται ἐ­βδο­μα­δι­αία ἀ­γο­ρά, ἐδῶ ὑ­πάρ­χει γέ­φυ­ρα ξυ­λί­νη δἰ` ἧς γί­νε­ται ἐ­πι­κοι­νω­νί­α μὲ τὰ εἰς τὴν δε­ξι­ὰν ὄ­χθην τοῦ πο­τα­μοῦ κεί­με­να χω­ρί­α. Τὸ Σι­νὲκ εἶ­ναι ὠραῖον καὶ πε­ρί­φη­μον χω­ρί­ον. Ἀ­πὸ τὴν κά­τω­θι ἄ­κραν τοῦ χω­ρί­ου δι­έρ­χε­ται ἡ δη­μο­σί­α ὁ­δὸς ἡ ἄ­γου­σα εἰς Βα­ϊ­βοὺρτ μὲ συ­νε­χῆ χά­νι­α καί τι­να κα­τα­στή­μα­τα. ‘Οδεύων δι­ὰ μέ­σου τοῦ Σι­νὲκ δἰ᾿ ἄλ­λης ὁ­δοῦ φθά­νεις εἰς τὸ Χὰν Γερ­μα­γὴ μέ τι­να χά­νι­α καὶ μα­γα­ζι­ά. Προ­χω­ρῶν ἀπ’ ἐδῶ φθά­νεις εἰς τὸ Σουλ­τὰν Μου­ρὰτ Σου­ὶ μέ τι­να χά­νι­α καὶ μα­γα­ζι­ά, θε­ω­ρεῖ­ται δὲ ὡς τό­πο­ς πα­ρα­θε­ρι­σμοῦ. Ἔ­πει­τα τὸ ὀ­νο­μα­στὸν Λε­μὸν Σου­ὶ τό­πος πα­ρα­θε­ρὶσε­ως λί­αν εὐ­χά­ρι­στος. Ὁ τό­πος αὐ­τὸς ἀνήκει εἰς τοὺς Ἀ­γά­δες τοὺς Τσαν­σου­ζάν­τας, ἔ­χει πολ­λὰ μα­γα­ζι­ά, πολ­λοὶ ἐσ­νάφη­δες καὶ τε­χνῖ­ται ἀ­πὸ Κον­τοῦ, Κα­τη­χὴρ καὶ Χά­τι πα­ρα­θε­ρί­ζουν εἰς τὸ Λε­μὸν Σου­ὶ ὡς καὶ διάφοροι πα­ρα­θε­ρι­σταί. Δι­ὰ τοῦ Λε­μὸν Σου­ὶ διέρχεται ἡ ἀ­πὸ Σουρ­μέ­νων ἄ­γου­σα ὁ­δὸς δι­ὰ τὸ Βα­ϊ­βούρτ. Τὸ Λε­μὸν Σου­ὶ κεῖται πα­ρὰ τὸ σύ­νο­ρον Ὄ­φε­ως καὶ Βα­ϊ­βούρτ. Συ­νε­χί­ζον­τας τὴν ἄ­γου­σαν ἀ­νὰ τὸν πο­τα­μὸν ἀ­πὸ Σι­νὲκ φθά­νο­μεν εἰς τὰ χά­νι­α Χαρ­χές, μὲ ὁ­μώ­νυ­μον χω­ρί­ον τούρ­κι­κον, ὅμως Ἐλληνόφωνον, καὶ ἕ­τε­ρον χω­ρί­ον τὸ Μητ­σι­πὴλ καὶ με­τὰ ἔρ­χε­ται ἡ Ὠ­κε­να τούρ­κι­κον ἑλ­λη­νό­φω­νον χω­ρί­ον. Ἄ­νω καὶ Κά­τω Ὠ­κε­να ἔ­χου­σα καὶ χά­νι­α. Εἰς τὴν Ὠ­κε­να ὑ­πάρ­χουν γρη­ά­δες δὲν ξέρουν νὰ ὁ­μι­λοῦν κα­θό­λου τὴν Τουρ­κι­κήν. Ἐδῶ ἧ­το καὶ ἡ ἐ­α­ρι­νὴ κα­τοι­κί­α τοῦ Ἐ­πι­σκό­που τοῦ Ὄ­φε­ως. Ἀ­πὸ τὴν ἄ­κραν τῆς Ὠ­κε­να δι­έρ­χε­ται πα­ρα­πόταμος χυ­νό­με­νος εἰς τὸν Ὄ­φιν πο­τα­μόν. Ἀ­πὸ ἐδῶ ὁ δη­μό­σι­ος δρό­μος ὁ φέ­ρων εἰς Βα­ϊ­ποὺρτ ἄρ­χε­ται νὰ ἀ­νη­φο­ρί­ση καὶ μὲ καγ­κε­λω­τὸν δρό­μον ἀ­νε­βαί­νει ἐ­πὶ τοῦ ὅ­ρους Σο­γαν­λὶ Τάγ, ἐπ’ αὐ­τοῦ ἐ­κτεί­νε­ται πε­δι­ὰς μὲ δί­ω­ρον ἔ­κτα­σιν μέ­χρι τῶν συ­νό­ρων Ὄ­φε­ως καὶ Βα­ϊ­βούρτ. Τὸ μέ­ρος ὅ­μως αὐτό εἶ­ναι πο­λὺ ἐ­πι­κίν­δυ­νον προ­σβαλ­λό­με­νον ὑ­πὸ συ­χνῶν θυέλλων, καὶ κατ’ ἔ­τος πολ­λοὶ ὁδοιπόροι καὶ ζῷ­α πα­γώ­νουν καὶ πε­θαί­νουν ἢ καὶ κρυ­ο­πα­γούν. Ἐ­κτὸς τοῦ δι­ὰ Σο­γαν­λὶ ἀ­γού­σης, ὑ­πάρ­χει καὶ ἅλ­λη ἠ­πι­ω­τέ­ρα ὁ­δὸς τὸ λε­γό­με­νον Κα­κὰρ γι­ο­λί, φέ­ρον εἰς Χε­νε­κὲ χω­ρί­ον τοῦ Βα­ϊ­βούρτ. Εἰς τὴν πε­ρι­ο­χὴν αὐ­τὴν εὑ­ρί­σκον­ται τὰ παρ­χά­ρι­α, Γι­ούρτι­α, Πλα­γε­ρά, Γα­βλα­τά, Ἀ­λη­θι­νό, Μητ­σι­πὴλ καὶ τὸ ἱ­στο­ρι­κὸν Σιτ­σὰν Ὀπά. Αὐτό προ­σε­πά­θουν νὰ τὸ οἰ­κι­ο­ποι­η­θοῦν οἱ Σουρ­με­νιται. Γε­νο­μέ­νης δὲ ἐ­πὶ τού­τῳ μά­χης με­τα­ξὺ Ὀφετῶν καὶ Σουρ­με­νι­τῶν δὲν ἐ­πῆλ­θεν οὐ­δε­μι­ᾷ λύ­σις καὶ ἡ ὑ­πό­θε­σις κα­τέ­λη­ξεν εἰς Δικαστήριον, οἱ ἐξ Ὄ­φε­ως μάρ­τυ­ρες ἔ­λα­βον χῶ­μα ἀ­πὸ τὰ πα­τρι­κὰ τους χω­ρά­φι­α καὶ τὸ ἔ­βα­λαν μέ­σα εἰς τὰ ὑ­πο­δή­μα­τα των, πα­ρουσι­α­σθέν­τες εἰς τὸ Δι­κα­στή­ρι­ον καὶ ἱ­στά­με­νοι ἐ­πὶ τοῦ χώ­μα­τος τοῦ ἐν τοῖς τσα­ρου­χί­οις αὐ­τῶν ὡρ­κί­σθη­σαν ὅ­τι στέ­κουν ἐπάνω εἰς τὸ χῶ­μα τῶν πα­πού­δων καὶ τῶν πα­τέ­ρων των, καὶ ἐκέρδισαν τὴν δί­κην οι Ὀφῖται. Ὅ­ταν κά­η­κε τὸ Σιτ­σὰν Ὀπά βγῆ­κε τὸ ἑ­ξῆς τρα­γού­δι:

« Ὁ Κα­τὴς τσὲ ὁ Μουφ­τὴς ἐγένταν ἀ­λη­μεχ­τέρ
Ἀσό Τσάμ­πα­ση ἀπάν τὴν Σιτ­σὰν ὀπᾶ γι­ὰ τὲρ
Ἐ­ϊ­κι­τη Χατ­ζῆ Πο­πᾶ ἐκάε ἡ Σιτ­σὰν ὀπᾶ,
Χὶτς πὶρ τα­νὲ κάλ­μα­τι γι­οὺζ ὀπατάν πὶρ ὄ­πα.
Σοῦ πα­ρα­κα­λᾶ τὸ στα­λὲ ἐκάγανοἱ πε­τει­νοί.
Τὰ νυ­φά­δι­α κλαί­γου­νε που νὰ βάλουν τὸ γλυτ­σὴ
Γι­α­ρὶ κετ­σε­τὲν σού­ρα τὸ Νοὺρ ἐκατέβεν ἐτσεί
Νὰ γί­νου­με τή ψη­λὴ νατ τὸ κὰβ ὀπ’ ἐκρέμισε ἐτσεί».

  Συ­νε­χί­ζον­τας τὴν ἀ­νὰ τὸν πο­τα­μὸν πο­ρεί­αν φθά­νο­μεν εἰς τὸ τούρ­κι­κον ἀλλ` ἑλ­λη­νόφω­νον χω­ρί­ον Σε­ρὰχ ἢ Σα­ρά­χο, πα­ρὰ τὸ Σα­ρά­χο ὑ­πάρ­χει λί­μνη δι’  ἧς δι­έρ­χε­ται ὁ πο­τα­μὸς βρί­θει δὲ ἰ­χθύ­ων τῶν κα­λου­μέ­νων ἄλια  πα­λου­κί, πο­λὺ εὔγευστα καὶ ὅ­λο λί­πος. Ὁ Σα­ρά­χος ἔ­χει παρ­χά­ρι­α τὸ Ἄ­ρος καὶ τή Σα­χαρ­σού. Κα­τὰ τὸν και­ρὸν τῆς ἐ­ξισ­λα­μίσε­ως τοῦ Ὄ­φε­ως πολ­λοὶ Χρι­στι­α­νοὶ ἀ­πὸ τὸ Σα­ρά­χο ἔ­φυ­γαν καὶ ἐγ­κα­τε­στά­θη­σαν εἰς τὴν πε­ρι­φέ­ρει­αν Κι­ο­μου­σχανάς, ὀ­νο­μά­σα­νε τὸ χω­ρί­ον των Φυτί­α­να. Ἀ­πὸ τὰ Φυ­τί­α­να ἀ­νε­δεί­χθη­σαν πολ­λοὶ λό­γι­οι, κα­θη­γη­ταί, ἱ­ε­ρεῖς καὶ ἀρ­χι­ε­ρε­ῖς. Ἀλ­λὰ καί οἰ ἀ­πο­μεί­ναν­τες εἰς τὸ Σα­ρά­χο καὶ τουρ­κί­σαν­τες δὲν κα­θυ­στέ­ρη­σαν ὡς πρὸς τὴν παι­δεί­αν, δι­ό­τι καὶ αὐ­τοὶ ἀ­νέ­δει­ξαν πολ­λοὺς χοτ­σά­δες καὶ Μουφ­τῆδες. Μά­λι­στα ἐσχάτως ἀ­νε­δεὶ - χθη εἷς χότ­σας εἰς τὸ Σα­ρά­χο ὀ­νό­μα­τι Κα­κο­σὶμ Ἐ­φέν­της, ὅ­στις δύ­να­ται νὰ θε­ω­ρη­θεῖ ὁ πλέ­ον πε­παι­δευ­μέ­νος χότ­σας οὐ­χὶ μό­νον τοῦ Ὄ­φε­ως ἀλ­λὰ καὶ πά­σης Ὀ­θω­μα­νι­κῆς Αὐ­το­κρα­το­ρί­ας, μαρτυρούμενον ἐκ τοῦ ἑ­ξῆς πε­ρι­στα­τι­κοῦ ὅ­περ θέ­λο­μεν ἐκ­θέ­σει οὐ­χὶ ἔ­παι­νον τοῦ χότ­σα, ἀλ­λὰ δι’  ἄλ­λο τι ἀ­νέλ­πι­στον καὶ εὐ­χά­ρι­στον. Λοι­πὸν εἰς Κων­σταν­τινού­πο­λιν ἔ­νας πασᾶς ἔ­δω­σε δι­α­ζύ­γι­ο εἰς τὴν σύ­ζυ­γόν του, μετ' οὐ πο­λὺ με­τα­νο­ή­σας ἠ­βου­λή­θη νὰ τὴν ἐ­πα­να­φέ­ρη εἰς τὸ σπί­τι του. Ὑ­πῆρ­χεν ὅ­μως νό­μος Ὀ­θω­μα­νι­κὸς ὅ­τι ὁ δί­δων δι­α­ζύ­γι­ον σύ­ζυ­γος καὶ θέ­λων πά­λιν νὰ τὴν πά­ρη ὀ­πί­σω τὴν σύ­ζυ­γον αὐ­τήν, νὰ τὴν πά­ρη ἕ­τε­ρος καὶ νὰ τὴν ἀ­φή­σῃ καὶ οὕτω ὁ πρῶ­τος σύ­ζυ­γος δι­και­οῦ­ται νὰ τὴν πά­ρη. Ὁ ἐν λό­γῳ Πασᾶς δὲν τοῦ ἐ­συγ­χώ­ρει ἡ συ­νεί­δη­σίς του τὸ τοι­οῦ­τον τὸ ὁ­ποῖ­ον ἐ­λέ­γε­το ζεβ­τσα­χὶρ καὶ κα­τέ­φυ­γεν ἐκ τὸν Σε­ϊ­χου­λισ­λὰμ δι­ὰ νὰ πάρη ὀ­πί­σω τὴν σύ­ζυ­γόν του χω­ρὶς νὰ γί­νει τὸ ζεβ­τσα­χίρ, ἀλ­λὰ ὁ Σε­ϊ­χου­λισ­λὰμης δὲν τὸ ἐ­πέ­τρε­ψε. Τό­τε ὁ Πασᾶς ἐ­ζή­τη­σε καὶ τὴν γνώ­μην ὅ­λων τῶν ἐν Κων­σταν­τι­νου­πό­λει νο­μο­μα­θῶν δηλ. Κατήδων, Μουφ­τή­δων, Μολ­λά­δων καὶ Χοτ­σὰδων χω­ρὶς νὰ τύ­χη τοῦ Ἐ­φε­τοῦ. Ἠ­ναγ­κά­σθη λοι­πὸν νὰ κα­τα­φύ­γῃ καὶ ἀλλοῦ ζη­τῶν λύ­σιν τι­νὰ καὶ οὕτω πά­γει εἰς Προῦ­σαν, Ἰκόνιον, Δα­μα­σκόν, Μέκ­καν,Με­δί­ναν, Ὑ­ε­μέ­νην, Βα­γδά­την, οἱ Οὐ­λε­μά­δες τοῦ Βα­γδα­τί­ου τὸν στέλ­νουν πρὸς τοὺς Σεΐχηδες τοῦ Ἐρ­ζε­ρουμ ἀλ­λὰ καί οἱ Σεΐχηδες οὗ­τοι χω­ρὶς νὰ εὕρουν λύ­σιν τι­νὰ τὸν στέλ­νουν εἱς  τὸν Κα­κο­σὶμ Ἐ­φέν­την εἰς  τὸ Σα­ρά­χο. Φθά­σας λοι­πὸν ὁ Πασᾶς εἰς Σα­ρά­χο καὶ εὐρών  τὸν χότ­σα τοῦ ἱ­στό­ρη­σεν τὸν σκο­πὸν τῆς ἐ­πι­σκέ­ψε­ώς του καὶ ποῦ περ­πά­τη­σε τὰ μέ­ρη χω­ρὶς νὰ τύ­χη τοῦ  Ἐ­φε­το­ῦ.
  Ὁ Χότ­σας λοι­πὸν τὸν ῥώ­τη­σε πῶς ἔ­κα­με τὸ νι­κι­ά­χι του τὴν δι­ε­ξα­γω­γὴν τοῦ γά­μου του καὶ με­τὰ δι­α­φό­ρους ἐ­ξο­μο­λο­γή­σεις λέ­γει εἰς τον Πασᾶ. Ἀ­πὸ τὸν τρό­πον μὲ τὸν ὁ­ποῖ­ον ἔ­γι­νεν ὁ γά­μος σου, ἐσύ δὲν εἶ­χες νι­κι­ὰχ σω­στό, οὔ­τε νό­μι­μον σύ­ζυ­γον, δη­λα­δὴ ἐκάνατε πα­ρα­νο­μί­αν καὶ τὸ δι­α­ζύ­γι­ον πού ἔ­δω­σες εἶ­ναι ἄ­κυ­ρον καὶ δὲν χρει­ά­ζε­ται ζεβ­τσα­χὶρ εἶ­ναι ἄ­χρη­στον καὶ λοι­πὸν Πασᾶ μου ἅ­μα πη­γαί­νεις εἰς Κων­σταν­τι­νού­πο­λιν νὰ φρον­τί­σῃς νὰ φέ­ρῃς στὸ σπί­τι σου ἔ­ναν  Ἰ­μά­μην καὶ τὴν σύ­ζυ­γόν σου καὶ νὰ κά­νε­τε νι­κι­ὰχ σύμ­φω­να μὲ τὸν ἱ­ε­ρὸν νό­μον καὶ ἄλ­λο τί­πο­τε δὲν χρει­ά­ζε­ται. Τό­τε ὁ Πασᾶς λέ­γει: Δύ­να­σαι νὰ μὰς δώ­σης καὶ μί­αν ἀ­πό­δει­ξιν «φετ­φάν»; Καὶ ὁ χότ­σας λοι­πὸν τοῦ δί­δει τὸν φετ­φάν.
  Φθά­σας ὁ Πασᾶς εἰς Κων­σταν­τι­νού­πο­λιν ἔ­κα­μεν ὅ­πως τοῦ ἐ­πρό­τει­νε ὁ χότ­σας. Ὁ κό­σμος ὅ­μως μα­θὼν ὅ­τι ὁ Πασᾶς δὲν ἔ­κα­νε ζεβ­τα­χίρ, τὸν κα­τήγ­γει­λον, ὁ δε Πασᾶς ἐ­δι­και­ο­λο­γη­θη δεί­ξας τὸν φετ­φάν, ἀλ­λὰ τὸ δι­κα­στή­ρι­ον κρά­τη­σεν τὸν φετ­φάν, τὸν ἔ­στει­λαν εἰς Τρα­πε­ζο­ῦν­τα πρὸς τὸν Βα­λὴν τὸν Κα­τὴρ Πασᾶν δι­ὰ νὰ τι­μω­ρη­θῇ ὁ Κα­κο­σὶμ Ἐφεντῆς. Ὁ Κα­τὴρ πασᾶς δι­έ­τα­ξε τὸν Κα­ϊ­μα­κά­μη τοῦ Ὄ­φε­ως νὰ τοῦ στεί­λει τὸν Κα­κο­σὶμ Ἐφεντῆν, πα­ρου­σι­α­σθεὶς δὲ ὁ Κα­κο­σὶμ Ἐφεντῆς εἰς τὸν Κα­τὴρ Πασᾶν, τὸν ῥω­τὰ οὗ­τος τι ὑ­πό­θε­σιν ἔ­χεις χότ­σα. Ὁ χότ­σας ἀ­πο­κρί­νε­ται καὶ λέ­γει. Ἐ­γὼ δὲν ἔ­χω οὐ­δε­μί­αν ὑ­πό­θε­σιν, μὲ προ­σκαλέ­σα­τε καὶ ἦλθον, τὶ μὲ θέ­λε­τε; Ποῖ­ος εἶ­σαι, τοῦ λέ­γει ὁ Πασᾶς. Εἶ­μαι ὁ Κα­κο­σίμ ἀ­πὸ τὸ Σα­ρά­χο. Τό­τε ὁ Βαλῆς προ­σκά­λε­σε τὸν Κα­τὴν τὸν Μουφ­τὴν Μο­λάν, δη­λα­δὴ τοὺς νο­μο­μα­θεῖς Τρα­πε­ζο­ῦν­τος καὶ δεί­ξας εἰς αὐ­τοὺς τὸν ἐν λό­γῳ φετ­φὰν ἐ­ρω­τᾷ αὐ­τοὺς ἐ­ὰν εἶ­ναι νό­μι­μος. Οἱ νο­μο­μα­θεῖς ἀ­πο­φαί­νον­ται ὅ­τι εἶ­ναι πα­ρά­νο­μος καὶ τοῦ Κα­κο­σὶμ Ἐ­φεν­τῆ δι­α­τει­νομέ­νου ὅ­τι εἶ­ναι νό­μι­μος, ἐ­κεῖ­νοι δει­κνύ­ουν τὸ μέ­ρος τοῦ βι­βλί­ου ποῦ γρά­φει δι­ὰ τὸ ζεβ­τσα­χίρ. Τό­τε ὁ Κα­κο­σὶμ Ἔ­φεν­τῆς τοὺς πα­ρα­πέμ­πει εἰς ἄλ­λο  κεφάλαιον τοῦ βι­βλί­ου, ὅ­περ εὑ­ρόν­τες οἱ νο­μο­μα­θεῖς τοῦ Βα­λῆ καὶ ἀ­να­γνώ­σαν­τες ἔπιασαν τὴν γε­νει­ά­δα τους καὶ ἐ­σι­ώ­πη­σαν.Εἰς δὲ τὸν Βα­λὴν ἐ­ρω­τή­σαν­τα ἀ­πε­κρί­θη­σαν οἱ νο­μο­μα­θεῖς (ἀλλ’ ἡμιμαθεῖς) ὅ­τι ὁ φετ­φὰς εἶ­ναι ἔγ­κυ­ρος.
  Τό­τε ὁ Βαλῆς δι­έ­τα­ξε τὸν Κα­κο­σὶμ Ἐφεντῆν νὰ κα­θή­σῃ, ἐ­πει­δὴ ἕ­ως τό­τε τὸν ἐβάστα εἰς το πόδι καὶ τοῦ πα­ρήγ­γει­λε καὶ κα­φέ.
  Με­τὰ ὁ Ἐφεντῆς ἀ­πο­χαι­ρε­τή­σας τὸν Βα­λὴν ἐ­πέ­στρε­ψεν εἰς τὸ σπί­τι  του.
  Ἐκ τῆς ἀ­φη­γή­σε­ως αὐ­τῆς πᾶς τις ἐννοεῖ ὅ­τι ὁ χότ­σας αὐ­τὸς εἶ­ναι ὁ πλέ­ον πε­παι­δευ­μέ­νος χότ­σας τῆς ὅ­λης Τουρ­κί­ας. Ὅ­μως ὁ χότ­σας αὐ­τὸς μὲ ὅ­λην τὴν πο­λυ­μά­θει­αν ἐ­κα­τα­λα­βεν ὅ­τι ἡ Χρι­στι­α­νι­κὴ θρη­σκεί­α εἶ­ναι ἡ μό­νη ἐ­πὶ γῆς ἀ­λη­θι­νὴ θρη­σκεί­α καὶ ἐ­κμυ­στη­ρευ­θη­κε τοῦτο εἰς τὸν ἐκ Σουρ­μέ­νων ῥά­πτην Σταῦρον Κού­σην Ρα­κα­νᾶν, εἰ­πὼν πρὸς αὐ­τόν. Οὐστᾶ κα­λὸ τὶν ἔ­ση­τε νὰ μὴ ἀ­πο­χω­ρί­ε­στε ἀπ’ αὐτό, κουρ­πὰν νὰ γί­νου­με σὲ κι­τὰπ ντὸ ἔ­ση­τε, δη­λα­δὴ τὸ Εὐαγγέλιον. Ἡ ὁ­μο­λο­γί­α αὕ­τη τοῦ Κα­κο­σὶμ Ἐφεντῆ δύ­να­ται νὰ δι­δά­ξῃ πολ­λούς.
  Εἰς τὰ πέ­ριξ τοῦ Σα­ρά­χο κεῖται καὶ τὸ χω­ρί­ον Φι­λὲς καὶ μὲ παρ­χά­ρι ὀ­νό­μα­τι Φι­λές. «Ἒσ κε πά­γῳ σὺ Φι­λές, ἄν­τα φι­λῶ­σε μὴ κλαῖς». Τὸ δὲ παρ­χά­ρι Καρ­τατ­σὸρ κεῖ­ται εἰς τὸ σύ­νο­ρον Ὄ­φε­ως καὶ Βα­ϊ­βούρτ, εἰς τὸ παρ­χά­ρι αὐτό γί­νε­ται τυ­ρὶ βού­τυ­ρον εὐ­ώ­δες καὶ εὔ­γευ­στον. Βα­δί­ζον­τες ἀ­νὰ τὸν πο­τα­μὸν φθά­νο­μεν εἰς τουρ­κι­κὸν χω­ρί­ον Χαλ­του­ζέν, ὑ­ψη­λὰ ἀ­πὸ τὸ χω­ρί­ον αὐτό εἶ­ναι δύ­ο παρ­χά­ρι­α Χαλ­του­ζὲν γι­α­γλα­σὶ καὶ τὸ Λα­ζαρ­τσοὺλ μὲ ἄ­φθο­νον βο­σκὴν καὶ νε­ρά, ὑ­πάρ­χει δὲ λί­μνη μὲ πολ­λὰ καὶ κα­λὰ ψά­ρι­α, πῶς βρί­σκε­ται εἰς τό­σον ὑ­ψη­λὸν μέ­ρος. Ἐδῶ ὑψοῦται τὸ ὅ­ρος Χαλ­του­ζὲν τα­γὴ βρα­χῶ­δες καὶ σχε­δὸν καθ’ ὅ­λον τὸ ἔ­τος ἔ­χον χι­ό­νι. Τὸ Χαλ­του­ζὲν τα­γὴ τὸ Κι­ο­μὲρ λε­γό­με­νον, εἰς ἕνα μό­νον μέ­ρος δί­δει δί­ο­δον πόρ­τα λε­γό­με­νον δι­ὰ νὰ διαβῆ τις ἀ­πὸ τὸν Ὄ­φιν κα­τὰ τὸ Βα­ϊ­βοὺρτ καὶ τοῦτο μό­νον τὸ θέ­ρος.
  Τε­λει­ώ­νο­μεν λοι­πὸν τὰ πρὸς τὴν ἀ­ρι­στε­ρὰν ὄ­χθην τοῦ πο­τα­μοῦ κεί­με­να χω­ρί­α καὶ πε­ρί­χω­ρα καὶ θὰ γρά­ψω­μεν δι­ὰ χω­ρί­α τὰ κεί­με­να με­τα­ξὺ τῆς δε­ξι­ᾶς ὄ­χθης τοῦ Ὄ­φε­ως καὶ τῆς ἀ­ρι­στε­ρᾶς τοῦ Παλ­τατ­σὴ τε­ρε­σή, ὅ­στις λέ­γε­ται καὶ Ψυχούς πο­τα­μὸς.
  Ἔ­χο­μεν εἰπεῖ ὅ­τι ἡ πα­λαι­ὰ ἡ πρω­τεύ­ου­σα τοῦ Ὄ­φε­ως, τὸ Σό­λα­κλη, ἔ­κει­το εἰς τὴν δε­ξι­ὰν ὄ­χθην τοῦ ἐν λό­γῳ πο­τα­μοῦ ἐ­πὶ τῶν ἐκ­βο­λῶν αὐτοῦ καὶ ἐ­πὶ τῆς θα­λάσ­σης.
  Τὸ πά­λαι ἡ πρω­τεύ­ου­σα τοῦ Ὄ­φε­ως ἔ­κει­το ἐ­πὶ τῆς δε­ξι­ᾶς ὄ­χθης τοῦ πο­τα­μοῦ Παλ­τατ­σὴ τε­ρε­σὴ καὶ ἐ­πὶ τῶν ἐκ­βο­λῶν αὐτοῦ, ἀλ­λὰ πα­ρε­σύρ­θη ὑ­πὸ με­γά­λης πλημ­μύ­ρας καί οἱ ἐν Ὄ­φει ἀγάδες Σα­ρα­λό­γλα­ροι ἵ­δρυ­σαν τό­τε ἄλ­λο πα­ζά­ρι, τὸ Σό­λα­κλη πα­ζα­ρὶ ποῦ προ­ση­μει­ώ­σα­μεν, πέ­ριξ δὲ κεῖται καὶ συνοικισμός τῶν ἀγάδων αὐ­τῶν μὲ τὸ ὄ­νο­μα Σα­ρα­λό­γλαρουν μα­χα­λα­σή.
  Πα­ρα­πά­νω ἀ­πὸ τὸ Σό­λα­κλη ἔρ­χε­ται τὸ τουρ­κι­κὸν χω­ρί­ον Βο­σκήτ, ἀντίκρυ τοῦ Λέ­κα, ἔ­πει­τα τὸ χω­ρί­ον Σταυ­ρὶ τούρ­κι­κον ὡς καὶ Κα­ζε­ρί­κα ἔ­πει­τα τὸ Ζα­ρὴ ἢ Ζαρ­γι­όζ, ὅ­που κά­πο­τε πα­ρα­θέ­ρι­ζαν τὰ κυ­βερ­νη­τι­κὰ γρα­φεῖ­α καὶ ἔ­πει­τα τὸ χω­ρί­ον Μα­να­στήρ,καὶ Σα­πράντος, κεί­με­να πα­ρὰ τὰς βο­ρεί­ας ὑ­πω­ρεί­ας τοῦ κω­νο­ει­­δοῦς βου­νοῦ Τσὸς Τα­γή.
  Πα­ρα­πά­νω ἀ­πὸ τὸ Σό­λα­κλη ἔρ­χε­ται τὸ τουρ­κι­κὸν χω­ρί­ον Βο­σκὴτ ἀντίκρυ εἰς τοῦ Λέ­κα ἔ­πει­τα τὸ χω­ρί­ον Σταυ­ρὶ τούρ­κι­κον ὡς καὶ Κα­ζε­ρί­κα ἔ­πει­τα τὸ Ζα­ρὴ ἢ Ζαρ­γι­ὸζ ὅπου κά­πο­τε πα­ρα­θέ­ρι­ζαν τὰ Κυ­βερ­νη­τι­κὰ γρα­φεῖ­α καὶ ἔ­πει­τα τὸ χω­ρί­ον Μα­να­στὴρ καὶ Σα­πραν­τος κεί­με­να πα­ρὰ τὰς βο­ρεί­ας ὑ­πο­ρεί­ας τοῦ κω­νο­ει­δοῦς
  Κα­τό­πιν εἰς τὰς δυ­τι­κὰς ὑ­πο­ρεί­ας τοῦ ἐν λό­γῳ βου­νοῦ καὶ ἐ­πὶ τοῦ πο­τα­μοῦ Ὄ­φε­ως τὸ χω­ρί­ον Με­λη­σι­νὸ χω­ρί­ον τουρ­κό­φω­νον καὶ μετ’ αὐτόο τὸ τουρ­κι­κὸν χω­ρί­ον Χαλ­μά­νο, τὸ ὁ­ποῖ­ον ἐκτός τῶν δι­α­φό­ρων ὀ­πω­ρι­κῶν πα­ρά­γει καὶ ἄ­φθο­να φα­σό­λι­α δι­α­φό­ρων εἰ­δῶν καὶ με­τὰ ἔρ­χε­ται τὸ χω­ρί­ον Που­λη­λᾶς τοῦ ὁ­ποί­ου μι­κρὸ τμῆ­μα κεῖται ὡς προ­εί­πο­μεν ἐ­πὶ τῆς ἀ­πέ­ναν­τι ὄχθης τοῦ πο­τα­μοῦ, με­τὰ τὸ χω­ρί­ον Μαυ­ράν­το.
Τὸ χω­ρί­ον Πουληλᾶς ἔ­χει ἀ­φθο­νί­αν μή­λων. Κα­τὰ τὸν Αὔ­γου­στο τοῦ 1918 ἔ­γι­νε με­γά­λη πλημ­μύ­ρα καὶ ἐ­προ­ξέ­νη­σε πολ­λὰς κα­τα­στρο­φὰς εἰς δι­ά­φο­ρα χω­ρί­α, ἡ δὲ δυ­τι­κὰ κλυ­τὶς τοῦ βου­νοῦ Τσὸς ἔ­πα­θε μὲν κα­θί­ζη­σιν ἀλ­λὰ δὲν πα­ρε­σύρ­θη. Με­τὰ ὅ­μως τὴν ἀν­ταλ­λα­γὴν πλη­ρο­φο­ρού­με­θα ὅτι  ἀ­πὸ τὸ βου­νὸ Τσὸς γε­νο­μέ­νης πά­λιν με­γά­λης πλημ­μύ­ρας ἀ­πε­κό­πη ἕνα με­γά­λο τμῆ­μα καὶ πε­σὸν ἐν­τὸς τοῦ πο­τα­μοῦ ἐ­στα­μά­τη­σε τὸν ῥοῦν τοῦ πο­τα­μοῦ Ὄ­ψε­ως καὶ ἐ­σχη­μα­τι­σθη με­γά­λη λί­μνη τῆς ὁ­ποί­ας τὰ ὕδατα τε­λευ­ταί­ως δι­έ­σκη­σαν τὸ πε­σὸν ἐν­τὸς τοῦ πο­τα­μοῦ χῶ­μα καὶ φθά­σαν­τα πρὸ τοῦ Σό­λα­κλη πα­ρέ­συ­ραν ὅλον τὸ πα­ζά­ρι καὶ ἀ­πὸ ὅλα τὰ κτί­ρι­α ποῦ εἶ­χεν, ἔ­μει­νε μό­νον ὁ μι­να­ρὲς λί­θι­νος, φαί­νε­ται εἶ­χε στε­ρε­ὰ θε­μέ­λι­α καὶ δὲν ὑ­πάρ­χει πλέ­ον Σό­λα­κλη κα­θὼς μὰς γρά­φουν.
  Πλη­ρο­φο­ρού­με­θα δὲ ὅτι ὀ­λί­γον ἀνατολικῶς τοῦ Σό­λα­κλη καὶ εἰς θέ­σιν λε­γο­μέ­νην Στέ­λα γιρ­μα­γὴ μι­κρὸν ῥεῦ­μα μὲ λι­θί­νην γέ­φυ­ραν πα­ρὰ τὴν θά­λασ­σαν, ἱ­δρύ­ε­ται νέ­ον πα­ζά­ρι, ὑ­πάρ­χει δὲ ἐκεῖ καὶ μι­κρὸς ὁρ­μί­σκος.
  Προ­χω­ροῦν­τες ἀ­νὰ τὴν πα­ρα­λί­αν φθά­νο­μεν εἰς ἕνα μι­κρὸν πα­ζά­ρι ὀ­νό­μα­τι Τσα­κὶρ Ὀγλαρί, εἶ­χεν δὲ καὶ τμῆ­μα Ἀ­στυ­νο­μι­κοῦ Σταθ­μοῦ, πλη­σί­ον δὲ τοῦ πα­ζα­ρι­οῦ αὐ­τοῦ ῥέ­ει καὶ ὁ πο­τα­μὸς Παλ­τατ­σὴ τε­ρε­σὶ ἐ­ξειγ­με­νος μὲ ξυ­λί­νην γέ­φυ­ραν. Τὸ μι­κρὸ αὐτό πα­ζά­ρι λέ­γε­ται καὶ Κουτ­σόν­τι Τσαρ­σὴ ἀπ’ ἐδῶ ἕ­ως τὸ Στέλ­λα γιρ­μα­γὴ ἐ­κτεί­νε­ται τὸ τουρ­κι­κὸν χω­ρί­ον Κω­λε­νάν­το καὶ παραμέσα τὸ Τσι­χε­λὴ καὶ πα­ρα­πλεύ­ρως τὸ χω­ρί­ον Μουζ­κὰρ καὶ με­τὰ τὸ χω­ρί­ον Κοφ­κί­α τὸ μι­σὸ τουρ­κι­κὸ καὶ τὸ μι­σὸ χρι­στι­α­νι­κό, ἔ­χον ξυ­λί­νην  Ἐκ­κλη­σί­αν καὶ Σχολεῖον μὲ ἐ­φη­μέ­ρι­ον τὸν μα­κα­ρί­την πα­πὰ Κων­στα­ν­τί­νον Σπα­νί­δην τὸν ὁ­ποῖ­ον ἐ­φό­νευ­σαν οἰ Τούρ­κοι.
  Πρὶν τὸ χω­ρί­ον Κοφ­κί­α, ὑ­πάρ­χει τὸ χω­ρί­ον Χα­στρι­κό. Με­τὰ τὴν Κοφ­κί­αν ἔρ­χε­ται τὸ τουρ­κι­κὸν χω­ρί­ον Γερανός ἔ­πει­τα τὸ χω­ρί­ον Γι­α­βάν, τουρ­κι­κὸν ἐ­πὶ τῆς ἀ­να­το­λι­κῆς κλι­τῦ­ος τοῦ βου­νοῦ Τσός. Εἰς τὴν νο­τί­αν πλευ­ρὰν τοῦ βου­νοῦ Τσὸς εὑ­ρί­σκον­ται τὰ τουρ­κι­κὰ χω­ρί­α Πα­λα­πὰν Μητσοῦ καὶ Ζε­πέ­σκα.
  Ἑ­κα­τέ­ρω­θεν τοῦ παραπόταμου Ἀν­τσι­μαχ­τε­ρε­σι κεῖνται τὰ τούρ­κι­κα χω­ρί­α Κοὺς καὶ Τυ­βρὰν ἢ Ἀν­τσι­πρα­νὸζ ἔ­χον­τα ἐ­κτὸς τῆς γε­ωρ­γί­ας, κτη­νο­τρο­­φί­αν καὶ ἄ­φθο­νον με­λισ­σο­κο­μί­αν. Προ­χω­ροῦν­τες ἀ­νὰ τὸν πα­ρα­πόταμον φθά­νο­μεν εἰς τὸ Ἀν­τσι­μὰχ σε­ε­ρὶ κε­κα­λυ­μμέ­νον ὑ­πὸ πυ­κνο­τά­του δά­σους.
  Τῷ ὄντι τὸ Ἀν­τσι­μὰχ σε­ε­ρί, τὸ ὅτι ἧ­το ἀρχαία τις πό­λις μαρτυρεῖται ἀ­πὸ τὰ σω­ζό­με­να καλ­του­ρού­μι­α, ἀ­πὸ ταῖς βρύ­σες καὶ τοὺς νε­ρο­μύ­λους. Ἐ­φύ­τρω­σε μί­α ἔλατος καὶ τυ­χαί­ως ἡ κο­ρυ­φὴ της εἰ­σῆλ­θεν εἰς τὴν ὀ­πὴν μι­ᾶς μυ­λό­πε­τρας καὶ ἡ ἔλατος με­τά τι­να και­ρὸν ἐσήκωσε τὴν μυ­λό­πε­τραν καὶ τὴν βα­στοῦ­σε ψη­λὰ εἰς τὸν ἀ­έ­ρα. Ἡ πό­λις αὕ­τη κεῖται εἰς βά­θος δύ­ο βου­νῶν καὶ ἐ­πὶ τῆς κλι­τῦ­ος του πρὸς ἀ­να­το­λὰς βου­νοῦ εὑ­ρί­σκε­ται μί­α λί­μνη σχε­δὸν σκε­πα­σμέ­νη ἀ­πὸ τὰ δέν­δρα καὶ φεύ­γον­τες οἱ κά­τοι­κοι τῆς πό­λε­ως, τὰ βα­ρέ­α ἀν­τι­κεί­με­να των ἔρ­ρι­ψαν εἰς τὴν ἐν λό­γῳ λί­μνην. Πολ­λοὶ θη­σαυ­ρο­θή­ραι προ­σε­πά­θη­σαν νὰ ἀδειάσουν τὴν λί­μνην καὶ νὰ πά­ρουν τὰ πε­ρι­ε­χό­με­να, ἀλλ’ οὐ­δεὶς ἠ­δυ­νή­θη νὰ κα­τορ­θώ­σῃ τι δι­ό­τι τοὺς πα­ρου­σι­ά­ζον­το δι­ά­φο­ρα φό­βη­τρα καὶ ἔ­φευ­γον κα­τα­τρο­μαγ­μέ­νοι. Ἐ­σχά­τως Ὀ­θω­μα­νοί τι­νες πρὸ πάν­των ἀ­πὸ τὸ χω­ρί­ον Ζε­νὸ ἤρ­χι­σαν ἀ­πὸ τὸ μέ­ρος Κοὺς νὰ κά­μουν χω­ρά­φι­α καὶ Τσα­ΐ­ρι­α ἔ­κτι­σαν καὶ οἰ­κί­ας καὶ πα­ρα­χει­μά­ζουν ἐκεῖ μὲ τὰ ποί­μνι­α των οὕτω δὲ ἐμ­πό­δι­σαν τοὺς κα­τοί­κους τοῦ Κοὺς καὶ τοῦ Τι­βρὰν νὰ εἰσδύσουν εἰς τὸ Σε­έ­ρι καὶ ὠς εἰ­κὸς σὺν τῷ χρό­νῳ τὸ δά­σος τὸ κα­λύ­πτον τὸ σε­έ­ρι θὰ ξε­πα­τω­θῆ καὶ θὰ γυμνωθεῖ ὅλη ἡ πό­λις καὶ θὰ πα­ρου­σι­α­σθοῦν καὶ ἄλ­λα πράγ­μα­τα. Λέ­γε­ται ὅτι  εἷς πο­λί­της φεύ­γων ἀ­πὸ τὴν ἐγ­κα­τα­λει­πο­μέ­νην πό­λιν ἐ­φόρ­τω­σεν τὰ πράγ­μα­τά του καὶ εἶ­πε ὅτι θὰ προ­χω­ρή­ση μέ­χρι τοῦ μέ­ρους ὅπου κου­ρα­ζό­με­νον τὸ βό­δι του στα­μα­τή­σει καὶ θὰ ἱ­δρύ­σῃ μί­αν πό­λιν καὶ θὰ δώ­σῃ εἰς αὐ­τὴν τὸ ὄ­νο­μα τοῦ βο­δι­οῦ του ὅπερ  ὀ­νο­μά­ζε­το Ἐρ­ζιγ­κι­άν καὶ λοι­πὸν στὸ μέ­ρος πού ἐ­στα­μάτη­σε τὸ βό­δι του ἔ­βα­λε τὸ θε­μέ­λι­ο τῆς πό­λε­ως Ἐρ­ζιγ­κιάν. Με­ρι­κοὶ δὲ λέ­γουν ὅ­τι τὸ βό­δι­α του ᾖ­σαν δύ­ο καὶ εἰς τὸ ὄνομα τοῦ ἑ­τέ­ρου βο­δι­οῦ ἔ­βα­λε τά θε­μέ­λι­α τοῦ νῦν Ἐρζερούμ. Με­τὰ τὸ χω­ρί­ον Ζε­πέ­σκι­α ἔρ­χε­ται τὸ χω­ρί­ον Τσι­φά­ρου­ξα καὶ με­τὰ αὐτό τὸ τουρ­κι­κὸν ἑλ­λη­νό­φω­νον καὶ ὡραῖον χω­ρί­ον Μα­ψι­νὸ καὶ ἔ­πει­τα συ­νε­χί­ζε­ται τὸ χω­ρί­ον Ζη­σι­νὸ ἑλ­λη­νο­όφω­νον μὲ ἕν­δε­κα ἐ­νο­ρί­ας καὶ 500 οἰ­κί­ας. Μί­α τῶν ἕν­δε­κα ἐ­νο­ρι­ῶν εἶ­ναι ἡ Χρι­στι­α­νι­κὴ ἐ­νο­ρί­α ἐ­πὶ ἀ­ξι­ο­θε­ά­του το­πο­θε­σί­ας μὲ δύ­ο ἐκ­κλη­σί­ας τὴν τοῦ Ἁ­γί­ου Ἀ­πο­στό­λου Ἀν­δρέ­ου πανάρχαιος να­ΐ­σκος καὶ τὴν τοῦ Ἁ­γί­ου Με­γα­λο­μάρ­τυ­ρος Γε­ωρ­γί­ου ἀ­νε­γερ­θε­ῖσαν ἐ­πὶ πα­λαι­ῶν ἐ­ρει­πί­ων κα­τὰ τὸ ἔ­τος 1860 λι­θό­κτι­στος. Κα­τὰ τὴν ἀ­νέ­γερ­σιν τοῦ Ναοῦ τού­του οἱ ἐπίτροποι αὐτοῦ ἠ­ναγ­κά­σθη­σαν νὰ δα­νει­στο­ῦν χρή­μα­τα ἀ­πό τι­νας Ὀ­θω­μα­νοὺς μὲ τό­κον 30%. Μὴ ἔ­χον­τες δὲ τὸν τρό­πον πρὸς ἐ­ξο­φλη­σιν τοῦ δα­νεί­ου τού­του ἀ­πε­τά­θησαν εἰς τὸν Μη­τρο­πο­λί­την Τρα­πε­ζοῦν­τος καὶ ἐ­νερ­γεί­ᾳ αὐτοῦ ἔ­γι­νεν ἔ­ρα­νος ἀ­πὸ τὸ ἐσνάφι τῆς Τρα­πε­ζο­ῦν­τος, ἐ­κά­λε­σαν δὲ τοὺς δα­νει­στὰς εἰς Τρα­πε­ζο­ῦν­τα καὶ ἐ­πλη­ρώ­θη­σαν σύμ­φω­να μὲ τὸν συ­νή­θη νό­μι­μον τό­κον πρὸς 9%. Ἐκ τοῦ ἐ­ρά­νου αὐτοῦ ἐ­πε­ρίσ­σευ­σαν κά­τι πο­σὸν καὶ τῇ φρον­τί­δει τοῦ Φι­λεκ­παι­δευ­τι­κο­ῦ συλ­λό­γου Τρα­πε­ζο­ῦν­τος ἐ­κτί­σθη εἰς τὸ χω­ρί­ον Ζη­σι­νώ τὸ πρῶ­τον ἐν Ὄ­φει Σχο­λε­ῖον ἑλ­λη­νι­κὸν μὲ δι­δά­σκα­λον τὸν Κα­κου­λί­δην ἐ­πὶ δύ­ο ἔ­τη, με­τὰ δι­ω­ρί­σθη δι­δά­σκα­λος εἰς τὸ χω­ρί­ον Κρι­νή­τα, εἰς δὲ τὸ Ζη­σι­νὸ ἔ­στει­λεν ὁ Σύλ­λο­γος τὸν Ἰ­ω­άν­νην Παρχαρίδης, ὅστις δι­δά­ξας δύ­ο ἔ­τη εἰς Ζη­σι­νῶ ἀ­πε­στά­λη ὑ­πὸ τοῦ Συλ­λό­γου εἰς Ἀ­θή­νας εἰς τὸ Πα­νε­πι­στή­μι­ον. Με­τὰ τὸν Παρ­χα­ρί­δην ᾖλ­θε δι­δά­σκα­λος ὁ Πα­να­γι­ώ­της Ἁ­μα­ραν­τί­δης ὅστις ἐ­δί­δα­ξεν ἕν ἔ­τος. Τὸ δὲ δεύ­τε­ρον ἔ­τος ἀ­σθε­νή­σας ἀ­πέ­θα­νεν τὴν 30 Νο­εμ­βρί­ου, πρὸς συμ­πλήρω­σιν τοῦ ἔ­τους ἐ­στά­λη δι­δά­σκα­λος ὁ Δη­μή­τρι­ος Γε­ωρ­γι­ά­δης.
  Τὸ ἀ­κό­λου­θον ἔ­τος ὁ ἐν λό­γῳ Δη­μή­τρι­ος ἀ­πε­στά­λη εἰς τὸ χω­ρί­ον Γί­γα εἰς δὲ τὴν Ζη­σι­νώ ᾖλ­θεν ὁ ἀ­δελ­φός του Γεώργιος Γε­ωρ­γι­ά­δης.
  Ὁ Σύλ­λο­γος Τρα­πε­ζο­ῦν­τος κατ’ ἔ­τος ἔ­δι­δεν δι­ὰ μι­σθὸν τοῦ δι­δα­σκά­λου τοῦ Ζη­σι­νώ ὡς συμ­πλή­ρω­μα 10 λί­ρες, ὅπερ προ­ήρ­χε­το ἀ­πὸ τὸ χρη­μα­τι­κὸν πο­σὸν τῶν λι­ρών, τὸ ὁ­ποῖ­ον ἡ οἰ­κο­γέ­νει­α τῶν Ὑ­ψη­λαντῶν ἐ­χο­ρή­γει δι­ὰ τὰ σχο­λεῖ­α τῆς πα­τρί­δος των, Ὄ­φε­ως.
  Εἶ­ναι βε­βαι­ω­μέ­νον ὅτι οἱ Ὑψηλάνται πλη­ρο­φο­ρηθέν­τες ὅτι ἐν Ὄ­φει εὑ­ρί­σκον­ται με­ρι­κὰ χω­ρί­α χρι­στι­α­νι­κὰ ἐ­χο­ρη­γοῦ­σαν δι­ὰ τὰ Σχο­λεῖ­α τοῦ Ὄ­φε­ως τὰς ὡς ἄ­νω 30 λί­ρας εἰς τὸν Φι­λεκ­παι­δευ­τι­κὸν Σύλ­λο­γον Τρα­πε­ζοῦν­τος καὶ ὁ Σύλ­λο­γος δι­ὰ τὸ Σχο­λεῖ­ον Ζη­σι­νο­ϋ τὸ πο­σὸν πού προ­εί­πο­μεν. Ἡ χο­ρή­γη­σις τοῦ χρή­μα­τος τού­του πο­σοῦ μαρ­τυ­ρεῖ ὅτι Ὑ­ψη­λάν­ται κα­τά­γον­ται ἓξ Ὄ­φε­ως. Ὁ προρ­ρη­θεὶς δι­δά­σκα­λος Γεώρ­γι­ος Γε­ωρ­γι­ά­δης ἧ­το πο­λὺ δύ­στρο­­πος καὶ ἡ δυ­στρο­πί­α τοῦ πα­ρήρ­γη­σέ τι­νας τῶν ἐ­φό­ρων τοῦ Σχο­λεί­ου νὰ τοῦ δώ­σουν με­ρι­κοὺς μπάτ­σους, καὶ προ­σβλη­θεὶς ἐκ τού­του ἄ­φη­σε τὸ Σχο­λεῖον καὶ ἔ­φυ­γε, κλέ­ψας ἐκ τῆς βι­βλι­ο­θή­κης τοῦ Σχο­λεί­ου τὴν ὁ­ποί­αν ἵ­δρυ­σεν ὁ Ἰ­ω­άν­νης Παρ­χα­ρί­δης δύ­ο σπά­νι­α καὶ πο­λύ­τι­μα βι­βλί­α, καὶ πρὸς ἐκ­δί­κη­σιν ἐνήρ­γη­σε καὶ ἔ­παυ­σε νὰ χο­ρη­γηθῆ τὸ ὡς ἄ­νω πο­σὸν δι­ὰ τὸ Σχο­λεῖον τοῦ Ὄ­φε­ως. Ἕ­νε­κεν λοι­πὸν τῆς κα­κο­τρο­πί­ας καὶ κα­κεν­τρε­χεί­ας τοῦ δι­δα­σκά­λου καὶ τῆς ἀ­προ­νο­η­σί­ας καὶ ἀ­δι­α­κρισίας τι­νων ἀ­τό­μων ἐ­πῆλ­θεν ἡ παῦσις τοῦ ὡς  ἄ­νω χρη­μα­τικοῦ ποσοῦ. Πρὸς συμ­πλήρωσιν τοῦ σχο­λικοῦ ἔ­τους ᾖλ­θεν με­τὰ τὸ Πά­σχα ἐκ Τραπεζοῦντος ἕνας γέ­ρων δι­δά­σκα­λος ὀ­νό­μα­τι νο­μί­ζω Κου­στου­λί­δης καὶ τὸ ἑ­πό­με­νον ἔ­τος ὁ ἐκ Σουρ­μέ­νων Κὼστας Κα­πα­σα­κα­λί­δης καὶ μετ’ αὐ­τὸν ἐ­χρη­μά­τι­σαν εἰς το χω­ρί­ον μας δι­δά­σκα­λοι οἱ Ἀν­δρέ­ας Πα­πα­δό­που­λος, Βα­σί­λει­ος Ἀλχα­ζί­δης, Γε­ώρ­γι­ος Πα­πα­δό­που­λος, καὶ Ἀ­να­στά­σι­ος Ἀλχαζί­δης. Πάν­τες ἀ­πο­φοι­τοι  τοῦ Ἠ­μι­γυ­μνα­σί­ου Σουρ­μέ­νων, οἵ­τι­νες ἐκτός τοῦ σχολείου Ζησινοῦ ἐ­δί­δα­ξαν καὶ εἰς ἄλ­λα χω­ρί­α τοῦ Ὄ­φε­ως. Ἐ­πὶ Ἰ­ω­άν­νου Παρ­χα­ρί­δου ἤρ­χι­σαν νὰ φοι­τή­σουν εἰς τὸ Σχο­λεῖον τοῦ Ζη­σινοῦ καὶ τουρ­κό­παι­δες, ἀλ­λὰ με­ρι­κοὶ φα­να­τι­κοὶ Τοῦρκοι τὰ ἀ­πα­γ­όρευσαν. Τῇ εἰ­ση­γή­σει τοῦ Παρ­χα­ρί­δου ἐ­συμ­φω­νή­σα­μεν καὶ Τοῦρκον δι­δά­σκα­λον τὸν Μο­λά­ο­γλι Χε­μίτ, ἀλ­λὰ μετ’ ὀ­λί­γον στρα­το­λο­γη­θεὶς ἔ­παυ­σεν τὰ τουρ­κι­κὰ μαθήματα. Καὶ ὅμως με­τὰ τὴν ἀ­πό­λυ­σίν του ἐκ τοῦ στρα­τοῦ ἐ­σπού­δα­σαν παρ’ αὐ­τῷ ὁ Σάβ­βας Ἀλ­χα­ζί­δης, Βα­σί­λει­ος  Ἀλ­χα­ζί­δης γρά­φον­τες κα­λῶς τὰ τουρ­κι­κά. Ὁ Ἰ­ω­άν­νης Παρ­χα­ρί­δης ἕ­να κα­λο­καί­ρι ᾖλ­θεν ἀ­πὸ τὰς Ἀ­θή­νας εἰς Τρα­πε­ζοῦντα μα­ζὶ μὲ ἕνα Κα­θη­γη­τὴν Γερ­μα­νὸν τὸν Δέφ­νερ, ὅστις ἐλ­θὼν ἔ­στει­λε τόν Παρ­χα­ρί­δην εἰς Ὄ­φιν δι­ὰ νὰ γρά­ψῃ πῶς ὁμιλεῖται ἡ Ἑλ­λη­νι­κὴ γλῶσ­σα εἰς τὸν Ὄ­φιν. ῟Ηλθεν λοι­πὸν εἰς Ζη­σι­νῶ τὴν ὁ­ποί­αν ἐ­θε­ώ­ρη­σεν ὠς ἰ­δι­αι­τέ­ραν πα­τρί­δα του, καὶ μί­αν τῶν ἠμερῶν ἐ­σύ­να­ξε τοὺς ἄλ­λο­τε μα­θη­τὰς του καὶ μὰς ἔ­βα­λε νὰ παί­ξου­με τὰ συ­νή­θη τοῦ τό­που παι­δι­κὰ παι­χνί­δι­α, ὠς καὶ τὸ ἀτές ὀ­ϊ­νὶ (σκλα­βά­κι­α), τή μά­τι­κα ἢ τσόλ­τι­κα, τή τά­μα, τὸ τιμόλ, τὸ κα­τα­κλάν­τς, τὰ πεν­τό­λι­θα, τὴν κα­λὲ μὲ λε­πτο­κά­ρυ­α καὶ δι­ά­φο­ρα ἄλ­λα, ση­μει­ώ­νων εἷς βι­βλί­ον τοῦτο μὲ ποῖ­ον τρό­πον παί­ζον­ται. Μί­αν ἄλ­λην ἡ­μέ­ραν μὰς ἔ­στει­λε εἰς τὰ δά­ση καὶ ἐ­μα­ζέ­ψα­με δι­ά­φο­ρα φύλ­λα δέν­δρων καὶ φυ­τῶν καὶ δι­ά­φο­ρα εἴ­δη ἀν­θέ­ων, τῶν ὁ­ποί­ων τὰ Ἰ­δι­αί­τε­ρα ὀ­νό­μα­τα ἐσημείωνεν εἰς βι­βλί­ον, βάλ­λων μέ­σα καὶ ἀ­πὸ ἒν ἄν­θος ἢ φύλ­λον. ῎Επειτα με­τέ­βη εἰς Σα­ρά­χω καὶ ἐ­μέ­τρη­σε τὴν λί­μνην, πῆ­γε καὶ μέ­τρη­σε τὴν λί­μνην τοῦ Ἀν­τσι­μὰλ Σε­ε­ρέ. Ὅ­ταν ὅμως κα­τέ­βη εἰς Σο­λα­κλὴ γι­ὰ νὰ φύ­γῃ εἰς Τρα­πε­ζοῦντα, τὸν συ­νέ­λα­βε ἡ Ἀ­στυ­νο­μί­α καὶ τὸν ἐ­φυλάκισε τοῦ κρα­τή­σα­νε καὶ τὰ βι­βλί­α του ἐ­πει­δὴ φα­να­τι­κοί τι­νες Τοῦρ­κοι τὸν κα­τήγ­γει­λον ὡς κα­τά­σκο­πον, καὶ ὅμως μὲ ἔ­να τη­λε­γρά­φη­μα πρὸς τὸν Δέφ­νερ ἀφέθη ἐ­λεύ­θε­ρος.
  ΕΙς προ­η­γου­μέ­νην ἀ­φή­γη­σιν δι­ὰ στε­νό­τη­τα χώ­ρου πα­ρα­λεί­ψα­μέν τι­να κα­τὰ τὰς συ­ζη­τή­σεις μας με­τὰ τοῦ Κού­τρο­γλι Ἰ­σμα­ὴλ πε­ρὶ Θρη­σκεί­ας ἐ­πα­νερ­χό­με­θα λοι­πὸν εἰς τὸ θέ­μα.
  Κα­τὰ μί­αν ἄλ­λην συ­νάν­τη­σιν μας τοῦ λέ­γω Μο­λὰ Ἰ­σμα­ήλ, πό­θεν προ­έ­κυ­ψεν ἡ τό­ση σας ἀ­δι­α­φο­ρί­α πε­ρὶ τοῦ Μω­ά­μεθ καί μου λέ­γει. Ὁ Μου­χα­μέ­της αὐ­τὰ ἐποῦνε ζι­α­βὲτ τσὶ Οὐρούμας (χρι­στι­α­νοὺς) σὸ τί­νι­νατ, οἱ Οὐρούμ εἴ­παν ἄ­το­να. Ὁ Ἴ­σας (Ἰ­η­σοῦς) ἐ­πορ­πά­τησε ἀπάν σὴ θά­λασ­σα, ἐσύ πορ­πὰτ τέσ­σα­ρα δάχ­τυ­λα ὑ­ψη­λὰ ἀσ’ σό χῶ­μα οὔ­τε ἐ­πό­ρε­σε ποι­σή­νε­να, γι­ατ’ ἀτό, σ’  ἀοίτικο κι­ο­γι­ὰ πε­γαμ­πὲρ ἰνᾶν ου γί­νε­ται.
  Ἐ­γὼ πὰλ κουν­τὲ νὰ φτι­ά­γω πὲς κε­ρὲ νι­μάζ, τσὲ σε­νε­τὲ νὰ κρα­τῶ ὀτούζ κι­οὺν ῥα­μα­ζὰν ἔ­χα­τα ἀ­νε­σπαλ­μέ­να. Κά­πο­τε γυ­ναῖ­κες τι­νες Χρι­στι­α­νι­κὲς στὸ Ζη­σι­νὸ πή­γαι­ναν δι­ὰ τσα­ϊρ­λού­κι­α δηλ. τὰ λει­βά­δι­α των πε­ρὶ τὰς δύ­ο καὶ ἥ­μι­συ ὥ­ρας ἔ­ξω τοῦ χω­ρί­ου, βα­δί­ζου­σαι ἔ­φθα­σαν τουρ­κά­λας τι­νάς, αἱ ὀποῖαι ἅ­μα εἴ­δαν ταῖς Ρω­μέ­ϊ­κες γυ­ναῖ­κες ἔ­κρυ­ψαν τὰ πρό­σω­πα των μὲ τὰ λετ­ζέ­κι­α των. Αἱ Ρω­μέ­ϊ­κες γυ­ναῖ­κες ἅ­μα εἴδον ταῖς Τουρ­κά­λες νὰ κρύ­βουν τὰ πρό­σω­πα των πα­ρε­ξε­νεύ­θησαν καὶ εἶ­πον πρὸς αὐ­τάς.  Ἀ­λά­χι­σα ἀσίνα  κρύφ­κε­στε; Ἀπ’ ἐσᾶς κρύφ­κου­μες, εἶ­πον αἲ τουρ­κά­λες. Ἀ­οί­τι­κο σὲγ οὗ ἴνεται ἀτόσα χρό­νι­α ἐντάμα ἐζήσαμε, ἴτς πὶρ βα­κι­τὰ πο­ϊ­λὲ ἐ­κι­α­γέ κόρ­με­τεκ, νέρ­τεν τσι­κτή.
  Ὁ Χότ­σας σὴν τσα­μὲν ἐ­πίτ­σε βε­ὰζ τσὲ εἶ­πε. Τὰ τούρ­κι­κα τὰ γυ­ναί­κας νὰ κρύφ­κουν­ταν ἀσ’ σά Ρω­μέ­ϊ­κα.
  Ντὸ τεΐ. Τὰ ρω­μέ­ϊ­κα τὰ γυ­ναί­κας πά­νε τσὲ κουρ­φί­ζου­νε σ’ ἀν­τρού­δας ἀτου­να τὰ τούρ­τσι­κα τὰ γυ­ναί­κας, γι­ὰτ ἀ­πὸ εἶ­πε ὁ Χότ­σας. Βά­ϊ βε­ρε­γὴν σοῦ Χότ­σα σ’ ἀκίλ τσὲ σε­σέ­τε­ρο σο γυ­ναίτ­σι­κο τ’ ἀκίλ.  Ὁ Χότ­σας σου­νὰ σα­βά­χος, ἐσεῖς πὰλ οἱ γυ­ναὶτς σα­βά­χι­κα.
  Ἐ­γὼ νὰ πάγω κουρ­φί­ζω ξέ­νο γυ­ναῖ­κα σὸν ἄντρα μ’ . Κὰν γυ­ναῖ­κα ὁ Ταν­γι­ὰς ἀπέ τ’ ἐκορέφτε, ἀοίκο σὲγ οὔτσ’ ἐγέντουνε.  Ἐ­σέ­να ρω­τῶ ἔ. Να Φα­τι­μὲ ἐπορεῖς τσὲ ἐφτιάσα μοι. Ε'. Μουχ­τε­ρο­φά­ϊ­κο Ζη­σί­κα ἴσα λες. Ἀτός ὁ Χόν­τσας ἔ­χα­σε τ’ ἀκίλνατ. Ἅ­μα ἀέτσ’ ἀν ἐν’  νὰ πά­γῳ κουρ­φί­ζω τσοὶ ξέ­νους τσὴ γεναῖκες σὸν ἀν­τραμ ἂν ἐπορῶ νὰ γε­λώ­ατς.
  Ἀ­φή­σε­τε τὸν Χότ­σα τσὲ ἂς τρα­γου­δοῦ­με «Τουρ­κνὰν πασ­λα­μα­σὶ βά­ϊ πα­νὰ τουρ βά­ϊ πα­νά, Ἔ! βά­ϊ πε­νὶ βά­ϊ πα­νὰ κι­οὺλ ὀλ τοὺμ γι­α­νὰ γι­α­νά, κι­οὺλ ὀλτούμ κι­ο­μοὺρ ὀλτούμ  ἀτεσέ γι­α­νά. Ἔ! βά­ϊ πε­νὶ βά­ϊ πα­νά ἐ κι­ου­ζὲλ κὲλ ἂλ πε­νί Ἐ! ν’ αϊλοί ἔ­μεν ν’ ἀϊλοί πῶς νὰ πέ­ρω τὸν Ἀλή . Ἑ! νὰ σὰν ἐμέν νὰ σάν, πῶς νὰ πέ­ρω τὸν Χα­σὰν σεβ­τα­λοὺκ τσαν­τὰν ὀλούρ ἒμ ἰκί γαν­τὰν ὀλούρ. Σεβ­τα­λοὺκ κι­ο­τὶ μα­ρὰζ ὀπ’ ἐξέρα ντὸ τα­ρὰζ σὰ ἀΐτικο παν­τιρ­τὶ ἡ σεβ­τὰμ ποῦ πορπατεῖ.
 Ἐ­γὼ κόφ­τω τσαΐ­ρα ἡ σεβ­τὰμ σὰ παΐϊ­ρα. Κα­στα­νίτ­σα φε­λι­σὶ δλτουμ κότ­σι­α τε­λι­σὶ κα­στα­νίτ­σα φε­λι­σὶ ὄλ­τουμ σεβ­τὰ τε­λι­σί. Τρα­γου­δῶ τρα­γού­δια με τὸ ποῖο καρ­δί­α. Ἐ­μεῖς τρα­γω­δοῦμε, ἀμή ἡ χο­λα­σὴ του­να τοῦ κε­σὲ ντὸ κα­μέ­νο καρ­δί­α ἔσ. Ντὸ ἔ­πα­θε ἔ­στει­λε τὰ δύ­ο μο­ρὰτς σὴ Χα­λά­ϊ­σα σοῦ τζιροῦ ἀτς` τσὲ τὰ μω­ρὰ ἐχάθανε, που­θὲ οὐτς ’ εἶ­ναι, ὁ ἄρκο μὴ γι­ὰ λύ­κος ἔ­φα­γε­να­τα τσὲ κλαὶγ τσὲ μοι­ρο­λογᾶ. Χα­σὰν κοφ­τε­ρί­δα μου ντὲ ποῖτσες τὸ Γι­ο­νοῦσιμ’  Χα­σά­νι μου Χα­σά­νι μου γι­ὰ φέ­ρε τὸ Γι­ονοῦσι μου. Χα­σά­νι μου Χα­σά­νι μου τὸ πεμ­πε­λί­δης (ῥο­δα­κι­νέ­α) ὤρ­μη­νε τσὲ ἢ νο­σά­κας ὄβγα­σε Ἒ τὴν ζα­βα­λι­σα τι­λι­α­γα ἐ­δρο­μι­α­τε­να­τα μο­να­χά. Ἔπ­πε­τε χο­λα­σί­τε­να τσὲ ἐντότσε σὴν νονούμ’  ἕ­να τουρ­κίγκια τι χο­λα­σί­τους.
Ἔ­φθα­νέ οἰ Χο­λα­σὶτ ὅλοι περ­τὲ Μο­λά­δες σὰ μέ­σα του­νε ἔ­χου­νε ἔφ­τσε­ρα μα­τα­ρά­δες. Ντὸ τε­ρε­ϊς μὲ τσὲ γε­λᾷς νὰ τρώ­η σὲ ὁ Πουρ­δα­λάς. Πα­λαι­όν τινά και­ρὸν φα­να­τι­κά τινές Τούρ­κοι τῆς Ζη­σινώ συν­νε­νο­ή­θη­καν δι­ὰ νὰ σφά­ξουν τοὺς Χρι­στι­α­νοὺς τῆς Ζη­σινώ, καὶ τὴν Πα­ρα­σκευ­ὴν με­τὰ τὸ Τζου­μα­γι­ὰ να­μα­ζὶ νὰ ἀποφασίζουν ποί­αν ἡ­μέ­ραν νὰ κάνουν τὴν σφα­γήν. Εἳς ὅμως ἐξ αὐ­τῶν πῆ­γε καὶ ἀ­νέ­φε­ρε τὴν ὑ­πό­θε­σιν εἰς τὸν Πα­ρέν­κο­γλη Μεχ­μὲτ Ἀγᾶ. Ὁ Ἀγᾶς λοι­πὸν τὴν Πα­ρα­σκευ­ὴν ἐ­κμυ­στη­ρεύεται, τὸ πρᾶγμα εἰς τὸν με­γα­λύ­τε­ρον υἱ­όν του Κι­πὰρ Ἀγᾶν καὶ τοῦ λέ­γει. Σή­με­ρα νὰ κι­λέ­βης τὴν Τζου­μα­γι­ὰ εἰς τὸ Κα­λο­νὰς Τσα­με­σή. Ἐ­κεῖ θὰ γί­νη λό­γος δι­ὰ τὴν σφα­γὴν Χρι­στι­α­νῶν σύ δὲ θὰ προ­σέ­χῃς, ὅποιος πρῶ­τος ἀρχίσει νὰ ὁ­μι­λῇ δι­ὰ τὴν σφα­γήν, ἀ­μέ­σως νὰ τὸν πυ­ρο­βο­λὴσης. Πῆ­γε λοι­πὸν ὁ Κι­πὰρ Ἀγᾶς εἰς Κο­λο­νὰς Τσα­με­σὴ καὶ με­τὰ τὸ νε­μὰζ ἐ­ξῆλ­θε καὶ ἐκάθησεν εἰς τὴν αὐ­λὴν τοῦ Τσα­μή, ἐ­ξῆλ­θον δὲ καὶ 20 Τσου­μα­γέτ, ἔ­νας δὲ ἄρ­χι­σε νὰ κά­μῃ λό­γον πε­ρὶ τῆς σφα­γῆς. Τό­τε ὁ Κι­πὰρ Ἀγᾶς ση­μα­δεύ­ει τὸν ἄν­θρω­πον εἰς τὸ στῆ­θος καὶ πυ­ρο­βο­λεῖ ἀλ­λὰ ἡ σφαῖ­ρα πέ­ρα­σε ἄ­νω­θεν τῆς κε­φα­λῆς τοῦ ἀν­θρώ­που ἐ­πει­δὴ κά­ποι­ος ἐκτύ­πη­σε πρὸς τὰ ἄ­νω τὸ ντου­φέ­κι καὶ ἀστό­χη­σε καὶ ὁ ἄν­θρω­πος ἔ­φυ­γε. Ἀλλ’  ὁ Κι­πὰρ Ἀγᾶς ἐκ­βα­λών τὴν κά­μαν καὶ ὑβρίζων αὐ­τὸν ἔ­τρε­ξε κα­τό­πιν του, ὅμως τὸ πλῆ­θος τὸν κρά­τη­σε καὶ οὕ­τω τῇ ἐ­νερ­γεί­ᾳ τοῦ Ἀγᾶ ἐ­μα­ταεώ­θη τὸ σχέ­δι­ον.
  Με­τὰ τὸ Ζη­σινώ συ­νο­ρεύ­ει τὸ χω­ρί­ον Ζε­νὸ τὸ πε­ρισ­σό­τε­ρον τουρ­κό­φω­νον, εἶ­ναι δὲ εἰς κτη­νο­τρο­φί­αν πλού­σι­ον Δι­ό­τι ἔ­χει δι­ά­φο­ρα παρ­χά­ρι­α καὶ πρὸ πάν­των εἰς Βα­ϊ­βούρτ. Ἀ­γά­δες εἶ­ναι, ὁ Φυ­τα­λ ὀγλαρή, Καλ­του­ροὺμ ὀγλαρή καὶ Κα­λο­μὴν ὀγλαρή, οἱ εἰς τὰ Σούρ­με­να Κα­λο­μή­νι­δες ἦ­σαν ἀ­πὸ τὴν Ζε­νό. Τὸ πά­λαι τοὺς Ζε­νούν­τας ἐ­θε­ώ­ρουν ὡς ἀ­γρί­ους ἀ­γροί­κους, ἅρ­πα­γας καὶ τῷ ὄντι τὸ ὅτι ἦ­σαν ἅρ­πα­γες μαρ­τυρεῖται ἐκ τοῦ ὅτι τὸ χω­ρί­ον αὐτό ἀ­ριθ­μοῦν πλέ­ον τρι­α­κο­σί­ων οἰ­κι­ῶν δὲν ἔ­χει παχ­τσὲ οὔ­τε μι­ᾷ οἰκία. Εἰς Ζε­νὸ οὔ­τε παχ­τσὲς φυ­λάτ­τε­ται οὔ­τε ὀ­πω­ρι­κὰ ὠ­ριμά­ζουν. Εἰς τὰ τε­λευ­ταῖ­α ὅμως χρό­νι­α, ξε­νη­τεύ­σαν­τες ἀ­νέ­δει­ξαν ἐμ­πό­ρους πλου­σί­ους καὶ τι­μί­ους ὑ­παλ­λή­λους εἰς Κυ­βερ­νη­τι­κὰ γρα­φεῖ­α καὶ ἀλ­λά­ξαν τὰ πα­λαι­ὰ ἤ­θη. Πάν­το­τε καὶ μέ­χρι τοῦ­δε εἶ­ναι φι­λό­ξε­νοι, ξέ­νον νὰ ἰδοῦν δὲν τὸν ἀφήνουν νὰ φύ­γῃ, χω­ρὶς νὰ τὸν τα­γί­σουν. Ὁ Ζε­νοῦτες ἅ­μα βρε­θεῖ ἔ­ξω καὶ πει­νά­σῃ ζη­τεῖ γι­ὰ νὰ φά­γῃ, ἅ­μα δὲ ἴ­δῃ ξέ­νον εἰς τὸ χω­ρί­ον του θὰ τὸν πε­ρι­ποι­η­θῇ, δι­ό­τι ἐ­πει­δὴ εἶ­ναι κτη­νο­τρό­φοι κα­λοὶ ἔ­χουν ἀ­φθο­νί­αν τυ­ροῦ βου­τύ­ρου καὶ ἄλ­λων, ἀλ­λὰ καὶ δι­ά­θε­σιν νὰ πε­ρι­ποι­ηθοῦν τὸν ξέ­νον.
  Οἱ κά­τοι­κοι τῆς Ζε­νό, δι­ὰ νὰ πη­γαί­νουν εἰς τὸ Σο­λακλὴ δι­ὰ ὑ­πό­θε­σιν των δι­έρ­χον­ται δι­ὰ μέ­σου τῆς Ζη­σινώ καὶ ἐκ τῆς ἰδικῆς μας ἐνορίας, ἐ­προ­ξέ­νουν πολ­λὰς ζη­μί­ας ἁρ­πά­ζον­τες ἀ­πὸ τοὺς παχ­τσέ­δες μας πράσ­σα, κρόμ­μυ­α, ἀγγούρια ὡς καὶ δι­ά­φο­ρα ὀ­πω­ρι­κὰ ὡς κε­ρά­σι­α, ἀ­πί­δι­α, ῥο­δά­κι­να, δα­μά­σκη­να, μῆ­λα, κό­πτοντες καὶ τὰ κα­λαμ­πό­κι­α καὶ ἄλλας ζη­μί­ας, ὡς ἐκ τού­του με­ρι­καὶ Χρι­στι­α­νι­κοὶ οἰ­κο­γε­νει­αι ἀ­νε­χώ­ρη­σαν εἰς Ἰ­ά­σι­ον τῆς Ρου­μα­νί­ας καὶ οὕτω ἀ­πὸ τὰς 28 οἰ­κί­ας ποῦ εἶ­χε τό­τε τὸ χω­ρί­ον, ἔ­μει­ναν μό­νον δέ­κα τέσ­σα­ρες. Μα­θὼν ὁ τό­τε Ἀγᾶς τοῦ­το (ὁ Ἀγᾶς τῆς Ζη­σινώ Κε­βὲρ - ὀγλῆς Ἀ­πτου­ραχ­μὰν Ἀγᾶς) ὠρ­γί­σθη ἀ­πὸ τοὺς Ζη­σι­νώ­τας δι­ὰ τὸ ὅτι δὲν πα­ρε­πο­νέ­θη­σαν εἱς αὐ­τὸν δι­ὰ τὴν κα­κὴν συμ­πε­ρι­φο­ρὰν τῶν Ζε­νου­τών, ἐ­πρό­τει­νε δὲ εἰς τοὺς ἀ­πο­μεί­ναν­τας Ζη­σι­νώ­τας νὰ γρά­ψουν εἰς τὰς φυ­γού­σας οἰ­κο­γενείας νὰ ἐ­πι­στρέ­ψουν, ἀ­να­λαμ­βά­νων ὁ ἴ­δι­ος νὰ τοὺς ὑ­πε­ρασπίση, καὶ τῷ ὅντι ἐνήρ­γη­σε καὶ ἐ­πὶ ἑ­πτὰ ἔ­τη δὲν ἐ­τόλ­μη­σάν οἰ Ζε­νοῦτες νὰ πε­ρά­σουν ἀ­πὸ τὸ χω­ρί­ον μας ἀ­ναγ­κα­σθέν­τες δι’ ἄλλης ὀδοῦ νὰ καταβοῦν εἰς τὴν Κον­τοῦ καὶ νὰ πη­γαί­νουν εἰς τὸ Σό­λα­κλη δι­ὰ τῆς δη­μο­σί­ας ὀδοῦ τῆς κει­μέ­νης ἐ­πὶ τῆς ἀ­ρι­στε­ρᾶς ὄχθης τοῦ Ὄ­φε­ως πο­τα­μοῦ. Ἀ­πὸ τὰς φυ­γού­σας οἰ­κο­γενείας ἐ­πέ­στρε­ψαν μό­νον δύ­ο οἰκογένειαι μί­α καὶ ἄλλη μί­α τῶν Ἀμαρίδων.
Με­τὰ τὸ χω­ρί­ον Ζε­νὸ ἔρ­χε­ται τὸ τουρ­κι­κὸν ἀλλ’ Ἑλ­λη­νό­φω­νον χω­ρί­ον Βετ­σενώ καὶ ἔ­πει­τα τὸ τούρ­κικον Ἑλ­λη­νό­φω­νον χω­ρί­ον Χο­λά­ϊ­σα καὶ ἐ­πὶ τοῦ πο­τα­μοῦ τὸ τουρ­κι­κὸν ἑλ­λη­νό­φω­νον χω­ρί­ον Κα­τη­χὴρ πα­ρὰ τῷ ὁμονύμω Κα­τη­χὴρ πα­ζα­ρή. Εἰς τὸ χω­ρί­ον αὐτό εἶ­ναι δύ­ο οἰ­κο­γένειαι ἀγάδων, εἷς  τῶν Χατ­σὴ  Ἰσ­λὰμ ὀγλαρή καὶ ἡ τῶν Χατ­σὴ Χα­σὰν  Ὀ­γλα­ρή. Οἱ πρό­γο­νοι μας ἔ­λε­γαν ὅτι ἐν  και­ρῷ ἐ­ξισ­λαμίσεως τῶν Χρι­στι­α­νῶν τοῦ Ὄ­φε­ως ἀ­πὸ τὸ χω­ρί­ον αὐτό ἔ­φυ­γον εἰς Ἑλ­λά­δα με­ρι­καὶ οἰκογένειαι, καὶ ἂν κα­λῶς ἐν­θυ­μοῦ­μαι Κα­ρατ­σά­δες λε­γό­με­νοι οἵ­τι­νες στὰ σι­μὰ χρό­νι­α ἐ­ζή­τη­σαν ὅπως οἱ  ἐν Ὄ­φει συγ­γε­νεῖς των μεταβοῦν εἰς  Ἑλ­λά­δα πρὸς ἐ­πί­σκε­ψιν των ἀλλ’  αὐ­τοὶ ἐ­δει­λί­α­σαν νὰ πά­νε.
  Ἀ­πὸ τοὺς Χατ­σὴ Ἴσ­λαμ - ὀγλαρή γνω­ρί­ζω τὸν Χατ­σὴ Κα­χρι­μὰν Ἀγᾶ, γέ­ρον­τα ἀλ­λὰ λί­αν ἀστεῖον. Εἰς τοὺς ὁ­μι­λοῦν­τας μα­ζὶ ἐ­συ­νη­θι­ζε νὰ λέ­γει ὣς εἶ­δος συμ­βου­λῆς:  Ἀ­να­βαί­νει κα­τα­βαί­νει εἰς ξε­ρὸν κλα­δὶ μὲ πλι­ά­νης ῥό­νεις ἐ­που­κὰ τσὲ σπά­νεις τσὲ κλά­νεις. Ἔ­πει­τα ἔρ­χε­ται τὸ ἑλ­λη­νο­φω­νον χω­ρί­ον Πατ­σὰν καὶ ἔ­πει­τα τὸ Νέ­βος Πατ­σὰν καὶ κα­τό­πιν ἡ Ἀ­νω­θο μὲ τὸ Ἀ­νω­θο­με­ζε­ρε­σὴ ὅλα ἑλ­λη­νο­φω­να μὲ πολ­λοὺς Μο­λὰδες καὶ Χοτ­σά­δες. Ἀ­πὸ τὸν Πατ­σὰν κα­τή­γον­τό οἱ πρό­γο­νοι τοῦ τέ­ως Μη­τρο­πο­λί­του Ἀ­λε­ξαν­δρου­πολεως κυ­ρί­ου Πο­λυ­κάρ­που.
  Δύ­ο δρό­μοι ὁ εἷς ἀ­πὸ τὸ Ζι­ε­νῶ καὶ ὁ ἄλ­λος ἀ­πὸ τὸ Ζη­σι­νῶ συ­ναν­τών­ται εἰς μα­κρὰν ἀ­πὸ τῶν δύ­ο χω­ρί­ων ἀ­πό­στα­σιν εἰς μέ­ρος λε­γό­με­νον Δι­στρὰτ πλη­σί­ον εἰς δρο­σερώτα­τον πη­γά­δι, παρ’ αὐ­τῷ δὲ κεῖται καὶ τὸ παρ­χά­ρι δι­στράτ.
  Φω­τει­νάν­τι­κο νο­μί­ζω προ­χω­ροῦν­τες ἐκεῖθεν ἐ­πὶ σύρ­τε­ως Πλέ­σαν­το κα­λου­μέ­νης μὲ βα­θυ­τά­τας χα­ρὰδρας  ὑψοῦται  μέ­γας βρά­χος ὀ­νό­μα­τι δρα­κον­τό­λι­θος.
Ἀ­νε­βαί­νον­τας τὸ ὅρος φθά­νο­μεν ἐ­πὶ ὀ­ρο­πε­δί­ου ἀ­να­το­λικῶς τοῦ ὁ­ποί­ου κεῖται τὸ παρ­χά­ρι Ἀ­λα­ϊ­σα γι­α­γλα­σὶ Ζι­ε­νού­τι­κο, καὶ ἐ­πὶ τοῦ πα­ρα­πόταμου τὸ παρ­χά­ρι Ξυ­λι­α­νὴ καὶ με­τὰ μι­κρὰν ἀ­πό­στα­σιν ἡ Τού­φα.
  Προ­χω­ροῦν­τες συ­ναν­τῶ­μεν τρί­α παρ­χά­ρι­α πλη­σί­ον ἀλ­λή­λων κεί­με­να ἡ Πον­τύλ­τη, ἡ  Γορ­γο­ρὰ καὶ Τσαχ­μοὺτι­α. Προ­χω­ρών­τας πρὸς τὸν πα­ρα­πόταμον ἔρ­χον­ται ἡ Φηλ­λί­δα καὶ εἰς τι­να ἀ­πό­στα­σιν τὸ χω­ρί­ον Ἄ­θου ἐ­πὶ τοῦ πα­ρα­ποτάμου. Ἀ­πὸ ταΤ­σαχ­μου­τι­α προ­χω­ροῦν­τες ἀ­να­βαί­νο­μεν εἰς τὸ Λυ­κο­ρὰς καὶ φθά­νο­μεν σὴ μά­ϊ­σα, τὸ Δρου­βὰν καὶ πα­ρα­κά­τω ἀ­πὸ τὸν δρό­μον τὸ παρ­χάρι Με­γα­λο­καμ­πι­α ­με­ πε­ρι­ τα 100 κα­λύ­βι­α. Ἑ­ξα­κο­λου­θοῦντες τὴν πο­ρεί­αν βλέ­που­μεν τὸ Ἀθοῦ παρ­χά­ρι ἢ ἰ­κε­ρικί γι­α­γλὰ καὶ προ­χω­ροῦν­τες κάμ­πο­σο κα­τα­βαί­νο­μεν εἰς ἔ­να λαγ­κά­δι ὅπου κεῖται  τὸ Σα­ρη­κα­γι­α γι­α­γλα­σὴ Ζι­ε­νού­τι­κο, Χαλ­το­κρου­μάν­τι­κο, ἔ­πει­τα ἔρ­χε­ται τὸ τουρ­κι­κὸν χω­ρί­ον Γέν­τα ἑλ­λη­νο­φω­νον ἐ­πὶ τοῦ πο­τα­μοῦ Ἀν­τσι­μάχ. Οἱ Ζε­νη­τό­ται ἐ­πὶ ἡ­με­ρῶν μας ἐ­πι­δι­ορθώσαν­τες­ τὸ τσα­μὲ τους εἰς τὰς ἀ­να­σκα­φὰς εὗ­ρον σταυ­ρὸν καὶ θυ­μι­α­τὸν λέ­γε­ται δὲ ὅτι ὑ­πῆρ­χεν ἔ­κεῖ Χρι­στι­α­νι­κὸς Να­ός, ἐπ’ ὀ­νό­μα­τι Ἁ­γί­ου Ἰ­ω­άν­νου, ὑ­πάρ­χει δὲ καὶ ἁ­γί­α­σμα ὅπου καὶ προ­σέρ­χον­ται πολ­λοὶ ἀ­σθενεῖς ἐκ δι­α­φό­ρων με­ρῶν, ἔ­χει δὲ καὶ με­γά­λο καὶ ὡραῖο παρ­χά­ρι Γέν­τε Γι­α­γλα­σὴ λε­γό­με­νον.
  Εἰς τὰς πε­ρι­φε­ρεί­ας αὐ­τὰς πού βρί­σκον­ται τὰ χω­ρί­α τὰ λε­γό­με­να Χαλ­το­χώ­ρι­α καὶ τοὺς κα­τοί­κους Χάλτ. Ἀ­πὸ τὰ χω­ρί­α αὐ­τὰ μό­νον οἱ κά­τοι­κοι τοῦ Γεν­τὰ δὲν ξε­νη­τεύ­ουν πο­λὺ καὶ ἔμειναν οἱ πε­ρισ­σό­τε­ροι ὡς ἀγροῖκοι. Ἐ­νας ἀπ’ αὐ­τοὺς λέ­γουν ὅτι κα­τέ­βη­κε στο πα­ζά­ρι στὸ Σό­λα­κλη καὶ ὅταν ἐ­γύ­ρι­σεν εἰς τὸ χω­ρί­ον οἱ γεί­το­νές του τόν ἐρωτοῦν Ἀμπέχ ὁ ἐ­πῆ­γες σὸ γι­α­λόν; Ἐπῆγα, τὴν τε­νη­ζὰν (θά­λασ­σα) εἶ­δες; Εἶ­δα. Πό­σο ἔ­του­νε; Μὲ τὸ Ἀ­ληπέκην τὸ Χαλ­κὸν γρὶχ γρίχ - περ γρὲχ ἰ­κὶ γρὲχ οὒτς τι­γέ­με­τουμ. Ἐ­νας ἄλ­λος λέ­γει εἰς τὸν γεί­το­νά του, Ὄ­λαν Μεχ­μὲτ ἐξέρεις μοι ἐγώ ντὸ εἶδα ὀσήμερο­; Ὀ­λαν ντὸ εἶ­δες; Εἶ­δα τὸν Πε­γαμ­σὲρ - Σού­στ ἴτς  ἀ­σί­τι­κο ἴντε­μι. Ναὶ εἶ­δατονα . Ντὸ λι­α­γὸς ἔ­του­νε. Ἔ­πε­γεν σὸν Πελ­τέ­κον Τζαν,Τζε­ζαλ­ γα­βου­χον πα­σιν­τὰ με­νε­βί­σιν, γα­πο­τὶν φο­ρε­μέ­νον. Τὸ τσι­πού­κι ν’ ἀτ’  κι­ρὲζ τα­λὶν ἡ  κε­σε­ὰτ ἄ­μον γα­το­λέ­ος. Ἐ­λάλησα­τονα: Πε­γαμ­πὲρ πε­γαμ­πέρ, με­ρέ­αμ οὐτς ἐ­τέρε­σε. Κι­ου­ναχ­κιάρη ἔ­μει­να. Καί τί  ἄ­ρα­γε νὰ ἤτουν. Χω­ρὶς ἄλ­λο ἔ­νας αἴ­γα­γρος.
  Προ­χω­ροῦν­τες φθά­νο­μεν εἰς τὴν ὀ­ρο­σει­ρὰν τοῦ Πελ­τὲκ ἐκ τῆς πε­ρι­φε­ρεί­ας τοῦ ὁ­ποί­ου πη­γά­ζει ὁ πα­ρα­πόταμος Ἀν­τσι­μὰχ τε­ρε­σή. Δυ­τι­κὼς τοῦ Πελ­τὲκ ὑψοῦνται δύ­ο κω­νο­ει­δῆ Δί­κα­στρα λε­γό­με­να. Κα­τω­φε­ρὶζον­τες τὸ Πελ­τὲκ συ­ναν­τῶ­μεν τὸ Ὑψήλ γιαγλασή, καὶ ὀ­λί­γον χα­μη­λὰ τὸ χω­ρί­ον Ὑψήλ πα­τρὶς τῶν Ὑψηλαντῶν. Πα­ρα­πλεύ­ρως τοῦ χω­ρί­ου τού­του εἶ­ναι τὸ Βιλ­κέ, Ὀ­κοὺζ γι­α­ταγή βω­δι­ο­σκό­το­πος.
  Ἤ­δη ἔρ­χε­ται ἡ σει­ρὰ τῶν με­τα­ξὺ Παλ­τατ­σὴ τε­ρε­σὴ καὶ τοῦ πα­ραπόταμου χω­ρί­ων.
  Πλη­σί­ον τῆς συμ­βο­λῆς τῶν δύ­ο τού­των πο­τα­μῶν κεῖται τὸ τουρ­κι­κὸν χω­ρί­ον Κο­μα­ρί­τα καὶ πλη­σί­ον εἰς αὐτό τὸ χρι­στι­α­νι­κὸν χω­ρί­ον Κρι­νή­τα μὲ νε­ό­κτι­στον εὐ­ρύ­χω­ρον Να­ὸν ἐπ` ὀ­νό­μα­τι τῶν Τα­ξι­αρ­χῶν καὶ Σχολεῖον τὸ ὁ­ποῖ­ον κα­τὰ τὰ τε­λευ­ταῖ­α ἔ­τη ἤρ­χι­σαν νὰ πα­ρα­δίδονται ἀ­νώ­τε­ρα τοῦ Δη­μο­τι­κοῦ μα­θή­μα­τα, ἀλλ’ ἐ­πῆλ­θεν τὸ κλεί­σι­μον τῶν σχο­λεί­ων ὑ­πὸ τῆς Κυ­βερ­νή­σε­ως (1916). Τὸ χω­ρί­ον εἶ­ναι τὸ με­γα­λύ­τε­ρον τῶν Χρι­στι­α­νι­κῶν χω­ρί­ων τοῦ Ὄ­φε­ως ἀ­ριθμοῦν πε­ρὶ τὰς 65 οἰ­κί­ας. Τὸν ἐ­φη­μέ­ρι­ον αὐτοῦ Πα­πὰ Ἰ­ω­άν­νην τε­λει­ό­φοι­τον τοῦ Γυ­μνα­σί­ου Τρα­πε­ζοῦντος, οἱ Τοῦρκοι ἀ­νοί­ξαν­τες τὸν τά­φον τοῦ ἀφήρεσαν πᾶ­σαν τὴν ἱ­ε­ρα­τι­κὴν στο­λὴν του. Τὸ ἴ­δι­ον ἐ­πε­χεί­ρη­σαν νὰ κά­μουν εἰς τὸν Πα­πὰ Κων­σταν­τῖ­νον τῆς Κοφ­κή­ας, ἀλ­λὰ δὲν ἠ­δυ­νή­θη­σαν νὰ εὕρουν τὸν τά­φον του, ἐ­πει­δή οἱ ἐνορῖται προ­νο­η­τι­κῶς τὸν ἐ­νε­ταφίασαν ἀλλοῦ καὶ οὐ­χὶ εἰς τὸ Νε­κρο­τα­φεῖον τοῦ χωριοῦ. Οἱ Τοῦρκοι ἐν τῇ ἀ­πο­φά­σει τους πε­ρὶ γε­νι­κῆς σφα­γῇς τῶν Χρι­στι­ανῶν τοῦὌ­φε­ως ἤρ­χι­σαν τὸ πρῶ­τον ἀ­πὸ τὸ χω­ρί­ον Κρι­νὴν καὶ ἡ ὑ­πό­θε­σις δι­ε­δρα­μα­τί­σθη ὡς ἐ­ξῇς.
  Ἐ­πὶ τῆς τοῦ Ὄ­φε­ως ὑ­πὸ τῶν Ρωσ­σι­κῶν Τσαρικῶν στρα­τευ­μά­των ἀ­πε­ρι­σκέ­πτως Χρι­στι­α­νοί τι­νες ἐ­νερ­γὴσαν­τες ἐξό­ρι­σαν τὸν Τσα­κὴρ ὀγλή Γι­α­κὸπ Ἀγᾶν, ὡς καί τι­νας ἄλ­λους Τούρ­κους ἀλλ’ ὅταν οὗ­τοι ἐ­πέ­στρε­ψαν ἐκ τῆς ἐ­ξο­ρί­ας των ὡρ­κί­σθη­σαν νὰ σφά­ξω­σι τοὺς Χρι­στι­α­νοὺς τοῦ Ὄ­φε­ως καὶ ἤρ­χι­σαν νὰ προ­σβάλ­λουν τὸ πρῶ­τον τὸ χω­ρί­ον Κρι­νή­τα καὶ ἤρ­χι­σε μάχη με­τα­ξὺ Τούρ­κων καὶ Χρι­στι­α­νῶν καὶ ἐ­νῶ ἐ­ξη­κο­λούθει ἡ μάχη εἰς τὸ Κου­ρὶτς ἧ­το δι­δά­σκα­λος ὁ ἐκ Ζη­σι­νοῦ Βα­σί­λει­ος Ἀλ­χα­ζί­δης, οὗ­τος ἐ­πρό­τει­νεν εἰς τὸν Νι­κό­λα­ον Ἀ­πο­στο­λί­δην μὲ πα­ρά­νο­μον χου­μί­καν, ση­μαῖ­νον πρό­σω­πον τοῦ Ὄ­φε­ως, ὅπως με­τα­βῆ εἰς Κα­γι­ὰ Πασή  Ρι­ζαί­ου πρὸς τὴν ἐκεῖ δι­α­μέ­νον­τα Χότ­σαν Μαχ­μοὺτ ἐφεντῆν ἐκ Ζησινοῦ τοῦ Ὄ­φε­ως, ἄν­δρα πο­λυ­μα­θέ­στα­τον, σε­βά­σμι­ον καὶ δί­και­ον χαί­ρον­τα γε­νι­κῆς ὑ­πο­λή­ψε­ως ἐν Ὄ­φει, ἐκλιπαρίσει αὐ­τὸν ὅπως ἀ­να­λά­βει καὶ παύσει τὸ κα­κόν.
  Ὁ ἐν λό­γῳ Χότ­σας ἐ­πει­δὴ ἠ­σθέ­νει ἀ­νέ­θε­σεν τὸ ἔρ­γον τοῦτο εἰς τὸν ἐν Κω­νοῦ Μα­τε­ρι­σὶ Χατ­σὴ Μου­στα­φὰν ἔ­φεν­την νὰ με­τα­βὴ ἄ­νευ χρο­νο­τρι­βῆς εἲς τὸν Γι­α­κοὺπ Ἄ­γαν καὶ ἐ­νἐργήσει δρα­στη­ρί­ως καὶ ἀ­πο­σοβηθῆ τὸ κα­κούρ­γη­μα. Ὁ Μου­στα­φὰ ἐφεντῆς πα­ρου­σι­α­σθεὶς εἰς τὸν Γι­α­κοὺπ Ἀγᾶν τοῦ  λέ­γει. Ὁ Μαχ­μοὺτ Ἐ­φεν­τὴς σὲ χαι­ρε­τὰ καὶ σου προ­τεί­νει νὰ ἐμ­πο­δι­σης τὴν σφα­γὴν τῶν Χρι­στι­α­νῶν καὶ ἂν τὸ κα­τορ­θώ­σῃς τοῦ Χε­λὶλ Κρα­ϊ­μὲ (του Ἀ­βρα­ὰμ) τὰ ἀ­γα­θὰ νὰ ἀ­φθο­νη­σουν εἰς τὸ σπί­τι σου, ἂν ὅμως δυ­στρο­πή­σεις, ἀ­δι­α­φο­ρη­σεις, Ἀλ­λὰχ σε­νὶ ἰγκιράζ ἐτσούν  δη­λα­δὴ ὁ Θε­ὸς νὰ σὲ ἐ­ξο­λο­θρευ­ση ρι­ζι­κώς.  Ἐ­πει­δὴ δε­ α­νε­κα­θε­ν οι Τοῦρ­κοι δὲν ἐ­τρό­μα­ζαν οὔ­τε ἀ­πὸ τὴν Κυ­βέρ­νη­σιν οὔ­τε ἀ­πὸ τὰς σφαί­ρας, ὅσον ἀ­πὸ τὰς κα­τά­ρας τῶν Χοτ­σά­δων, ἀ­μέ­σως λα­βών τι­νάς βο­η­θεί­ας ἀ­νε­χώ­ρη­σε πρὸς ἀ­να­χαί­τη­σιν τοῦ κακοῦ. Τό­τε καὶ ἡ­ συ­ζυ­γός του γέν­νη­μα τῶν Ἀ­γά­δων τοῦ Κα­τη­χω­ρί­ου φω­νά­ζου­σα τὸν Γιακούπ Ἀγᾶ τοῦ λέ­γει: Για­κοὺπ Ἀγᾶ ἂν πά­με μὲ τὸ το­γρὴ καρ­δί­α ὁ Θε­ὸς νὰ κά­μῃ τὸν δρό­μον σου ἀ­νοι­κτόν, ἂν πη­γαί­νεις μὲ ἔ­γρη (πο­νη­ρὸν) καρ­δί­αν ὁ Θε­ὸς νὰ μὴ σὲ φέ­ρῃ ἀ­πὸ τὸ πο­τά­μι ἐδῶ. Φθά­σας, λοι­πὸν ὁ Γι­α­κουπ Ἀγάς εἰς Κρι­νή­τα, κα­τόρ­θω­σε νὰ δι­α­σκορπί­ση τοὺς Τούρ­κους καὶ οὕ­τω ἀ­πε­σο­βή­θη τὸ κα­κόν. Κα­τὰ τὴν μά­χην αὐ­τὴν ὁ Βα­σί­λει­ος Γι­ου­γου­τί­δης καὶ ὁ υἱός του ἀν­τέστη­σαν ­γεν­ναι­ως, ὁ μὲν πα­τὴρ πυ­ρο­βο­λῶν ἀ­πὸ τὴν οἰ­κί­αν, ὁ δὲ υἱ­ὸς ἀπ’ ἔ­ξω ἐκ τι­νος λάκ­κου, ἀλ­λὰ τὸ μαρ­τί­νι τοῦ παι­διοῦ ἀ­χρη­στευ­θέν ἠ­ναγ­κά­σθη νὰ ἀμυνθῆ  δι­ὰ τῆς μα­χαί­ρας του, ἀλλ᾿ ἐ­πὶ τέ­λους ἐ­φο­νεύ­θη, φο­νεύ­σας καί τι­νας τούρ­κους, ὁ δὲ πα­τὴρ πλη­γω­θεὶς ἔ­κει­το ἐν­τὸς τῆς οἰ­κί­ας καὶ θε­ω­ρή­σαν­τες αὐ­τὸν νε­κρὸν ἀ­πε­χώ­ρη­σαν οἱ Τοῦρκοι. Ὁ Μαχ­μοὺτ λοι­πὸν Ἐ­φεν­τὴς ὁ Κα­λο­μέ­ρο­γλης θε­ω­ρεῖ­ται βε­βαί­ως ὁ σω­τὴρ τοῦ Ὄφεως.
Με­τὰ τὸ χω­ρί­ον Κρι­νή­τα ἔρ­χε­ται τὸ χω­ρί­ον Κορ­κὸτ τουρ­κι­κόν, ἔ­πει­τα ἔρ­χε­ται τὸ Μα­κου­δέ­νο καὶ μετ’ αὐτό τὸ Χρι­στι­α­νι­κὸν χω­ρί­ον Γί­γα ἀ­ριθ­μοῦν πε­ρὶ τὰς 35 οἰ­κί­ας. Ἔχει δὲ δύ­ο Να­οὺς ἔ­να μι­κρὸν ἀλ­λὰ λι­θό­κτι­στον τοῦ Ἁ­γί­ου Γε­ωρ­γί­ου καὶ ἕνα λι­θό­κτι­στον καὶ ὡραῖον Να­ὸν τοῦ Ἁ­γί­ου Νι­κο­λά­ου καὶ Σχο­λεῖον. Εἰς τὸ κά­τω μέ­ρος τοῦ χω­ρί­ου ἐ­πὶ τοῦ πο­τα­μοῦ ὑ­πήρ­χαν κάμ­πο­σα κα­τα­στή­μα­τα ἐμ­πο­ρι­κά, φοῦρ­νος, νε­ρόμυ­λοι καὶ ἐ­πὶ τοῦ πο­ταμοῦ ξυ­λί­νη γέ­φυ­ρα. Ἐ­φη­μέ­ρι­ος τοῦ Γί­γα ἐ­χρη­μά­τι­σεν ὁ Πα­πὰ  Ἠ­λί­ας Βα­σι­λει­ά­δης καὶ ἐ­πί τι δι­ά­στη­μα Πνευ­μα­τι­κὸς ἐν Ὄ­φει καὶ ἀρ­χι­ε­ρα­τι­κὸς  ἐπίτροπος καὶ τὰ τε­λευ­ταῖ­α ἔ­τη ὁ ἔγ­γο­νός τοῦ Πα­πὰ Γεώρ­γι­ος Βα­σι­λει­ά­δης ἧ­το ἐ­πὶ τί­να και­ρὸν Ἀγᾶς κοντά, εἰς τὸν Κα­ϊ­μα­κά­μην, ὁ Νι­κό­λα­ος Μαυ­ρό­που­λος κον­τὰ εἰς τὸν Κα­τὴν ἐ­πὶ πολ­λὰ ἔ­τη, ἐ­φο­νεύ­θη ὅμως ὑ­πὸ τῶν Τούρ­κων. Τὸ χω­ρί­ον Γί­γα εἶ­χε καὶ κα­λὸν δι­δά­σκα­λον τὸν Δη­μή­τρι­ον Λάζ. Μαυ­ρό­που­λον. Ὑ­πῆρ­χον δὲ καί τι­να κε­ρα­μο­ποι­ί­α. Ἐκ πα­ρα­δρο­μῆς μὰς δι­έ­φυ­γεν νὰ ση­μει­ώ­σω­μεν ὅτι καὶ εἰς Κρι­νή­τα ἀ­νε­φά­νη­σαν κα­λοὶ Δι­δά­σκα­λοι, ὡς ὁ Χρίστος Τερ­ζί­δης καί  οἱ Δη­μή­τρι­ος Χατ­ση­ι­ω­αν­νί­δης καὶ Ἠ­λί­ας Χατ­ση­ι­ω­αν­νί­δης.
  Με­τά, τὸ Γί­γα ἔρ­χε­ται τὸ τουρ­κι­κὸν χω­ρί­ον Ἀλανό χω­ρί­ον ὡραῖον μέ τι­νας ἐ­νο­ρι­ας, καὶ ἔ­πει­τα τὸ Ὄξους, συ­νε­χί­ζον­τας δὲ τὴν ὁ­δὸν τὴν πρὸς τὰ παρ­χά­ρι­α φθά­νο­μεν εἰς Μα­κὴ Χα­νὶ τὸ Κλε­θρόν, τὸ Κουτ­σοὺκ χαρ­μάν, τὸ Πε­γι­οὺκ Χαρ­μάν, ὅπου καὶ ὁ ἐκ Γί­γα Γε­ωρ­γι­ος Τερ­ζί­δης εἶ­χε χά­νι μὲ μα­γει­ρεῖον, φο­ῦρ­νον, κα­φενεῖον, ἔ­πει­τα τὸ Ἄ­γατς Πασή καὶ με­τὰ τὰ παρ­χά­ρι­α Τσου­νὶς γι­α­γλα­σί, Τσα­κι­ράν­τι­κο παρ­χὰρ καὶ τὸ Χού­σι­ο, ἐ­πὶ τοῦ πα­ραπόταμου τὸ χω­ρί­ον Που­σοὺρ μὲ παρ­χά­ρι τὸ Τσι­χε­λί, ἔ­πει­τα τὸ Βαρ­χα­λή, κα­τό­πιν τὸ χω­ρί­ον Χαν­λοὺτ μὲ παρ­χά­ρι­α τὴν  Ἀ­η-σοῦ καὶ τὸ Τοῦχ­το, ἤ­δη δὲ καὶ τὸ Με­σο­ρὰς πε­ρι­λαμ­βά­νουν τρί­α χω­ρί­α. Ἔ­πει­τα ἔρ­χε­ται ἡ Χέ­α καὶ τὸ Ἀν­τσὶρ ὑ­πα­γό­με­να εἰς τὸ Ρί­ζαι­ον. Τὸ Ἀν­τσὲρ πα­ρά­γει ὁ­λό­λευ­κον μέ­λι τὸ ὁ­ποῖ­ον ἐ­τι­μᾶ­το πρὸς ἕ­να μετ­σή­τι ἡ ὀκᾶ, ἐνῶ τὰ ἄλ­λα μέ­λι­τα ἐ­πω­λοῦν­το ὄχι πα­ρα­πά­νω ἀ­πὸ ἕξ γρό­σι­α.
  Ἤ­δη ἀρ­χό­με­θα τῆς πε­ρι­γρα­φῆς τῶν με­τα­ξὺ Κα­λο­ποτά­μου καὶ Παλ­τατ­σὶ Τε­ρε­σί, κει­μέ­νων χω­ρί­ων. Εἴχομεν γρά­ψει ὅτι τὸ πά­λαι ἡ πρω­τεύ­ου­σα τοῦ Ὄ­φε­ως ἔκειτο πα­ρὰ τὰς ἐκ­βο­λὰς τοῦ Παλ­τατ­σὴ Τε­ρε­σή, ἐ­πὶ τῆς δε­ξι­ᾶς ὄχθης αὐ­τοῦ, ἀλλ’ ἐ­κα­τε­στρα- φη ὑ­πὸ τινος με­γά­λης πλημ­μύ­ρας. Ἤ­δη πα­ρα­πλεύ­ρως κεῖται τὸ χω­ρί­ον Ἐσκῆ Παζάρ λε­γό­με­νον εἰς δὲ τὴν πα­ρα­λί­αν τοῦ χω­ρί­ου τού­του σῴ­ζε­ται σή­με­ρον καὶ βρύ­ση μὲ ἐπι­γρα­φὴν τῶν Μου­ρου­ζέ­δων, μαρ­τυ­ρού­σης ὅτι οι Μουροῦζαι κα­τή­γον­το ἀ­πὸ τὸ ἐν λό­γω Ἐσκῆ Πα­ζάρ, εὑ­ρί­σκον­ται δὲ καὶ εἰς Σούρ­με­να Μουροῦ­ζαι. Εἰς τὸ χω­ρί­ον αὐτό εὑ­ρί­σκον­ται καὶ Τοῦρ­κοι ὀ­νο­μα­ζό­με­νοι Μουμ­τσό­γλη. Φαί­νε­ται ὅτι καί οἱ εἰς τὸ ἐ­ξω­τε­ρι­κὸν εὑ­ρι­σκό­με­νοι Μουμ­τσί­δαι κα­τά­γον­ται ἀ­πὸ τὸ χω­ρί­ον τοῦτο.
  Εἰς τὸ χω­ρί­ον αὐτό καὶ πα­ρὰ τὴν πα­ρα­λί­αν σώ­ζον­ται πα­λαι­ὰ τεί­χη σκε­πα­σμέ­να ἀ­πὸ κισ­σοὺς καὶ ἀ­κάν­θι­α καὶ λέ­γε­ται ὅτι ἐκεῖ ἔκειτο τὸ πά­λαι τὸ μέ­γα­ρον τῆς Ἐ­πι­σκο­πῆς καὶ ὅτι ἐν αὐτῶ δι­έ­με­νεν ὁ Ἐ­πί­σκο­πος Ὄ­φε­ως κα­τὰ τὸν Χει­μῶ­να.
  Τὸ δὲ κα­λο­καί­ρι πή­γαι­νεν εἰς Ὤ­κε­να, με­ρι­κοὶ δὲ λέ­γουν ὅτι πα­ρα­θέ­ρι­ζε εἰς τὸ χω­ρί­ον Ἀ­λα­νό. Κα­τὰ τὸν και­ρὸν τῆς ἐ­ξισ­λαμί­σε­ως τοῦ Ὄ­φε­ως ὁ τό­τε ἐν Ὄ­φει Ἐ­πί­σκο­πος Ἀ­λέ­ξαν­δρος δε­χθεὶς τὸν Ἰσ­λα­μι­σμὸν δι­ω­ρί­σθη Βαλῆς Τρα­πε­ζοῦν­τος μὲ τὸ ὄνομα Ἰσκεντέρ πασᾶς καὶ δι­ε­τέ­λε­σεν ἐ­πί τινι χρο­νι­κὸν δι­ά­στη­μα Τοῦρ­κος τὴν Θρη­σκεί­αν. Ἀλλ’  ἐ­πὶ τέ­λους ἐκ τι­νων πε­ρι­στα­τι­κῶν αἰ­σθαν­θεὶς ὅτι ὅσον καὶ ἀν ἐτούρ­κευ­σεν ἡ Θεί­α Χά­ρις δὲν ἔ­φυ­γεν ἀ­πὸ αὐ­τόν, ἀ­πε­φά­σι­σεν νὰ ἐ­πα­νέλθη εἰς τὰς ἀγ­κά­λας τῆς Χρι­στι­α­νι­κῆς Θρη­σκεί­­ας.
  Ἐ­πὶ τού­τῳ λοι­πὸν προ­σε­κά­λε­σε τοὺς Τούρ­κους νο­μο­μα­θεῖς καὶ ἠ­ρώ­τη­σεν αὐ­τούς. Ἂν εἷς ἄν­θρω­πος ἀ­γο­ρά­σῃ χρυ­σί­ον καὶ ἀ­πο­δει­χθῇ ἔπει­τα ὅτι δὲν εἶ­ναι κα­θα­ρὸς χρυ­σός, ἂλλ’ ἧ­το (μπροῦτ­σος) τὶ πρέ­πει νὰ γί­νη σύμ­φω­να μὲ ἱ­ε­ρὸν νό­μον. Οἱ νο­μο­μα­θεῖς τό­τε ἀ­πήν­τη­σαν. Κα­τὰ τὸν νό­μον ὁ μπροῦν­τζος νὰ δω­θὴ πί­σω καὶ ἀντ’ αὐτοῦ νὰ παρ­θῆ χρυ­σὸς κα­θα­ρός. Τό­τε ὁ Βαλῆς λέ­γει πρὸς αὐ­τούς. Λοι­πὸν καὶ σεῖς μοῦ δώ­σα­τε τὴν Μω­α­με­θα­νι­κὴν Θρη­σκεί­αν ὡς τὴν μό­νην ἀ­λη­θι­νὴν δηλ. χρυ­σὸν κα­θα­ρὸν ὅμως ἀ­πεδεί­χθη ψευ­δὴς μπροῦτσος.
  Δι­ὰ τοῦτο ἀ­πο­φα­σί­ζω ἀ­πὸ σή­με­ρον νὰ ἐ­πα­νέρ­χω­μαι εἰς τὴν Χρι­στι­α­νι­κὴν πί­στιν, πα­ραι­τού­με­νος τὴν Ὀ­θω­μα­νι­κήνν ὡς μπρούν­τσι­νην, δη­λα­δὴ ψευ­δή. Τό­τε οἱ Τοῦρ­κοι τοῦ εἴ­παν: Βαλλῆ-πεγ Ἀ­λατσαλάν­μα, αὐ­τὸς δὲ εἶ­πε: Χρι­στι­α­νὸς ἥ­μην καὶ Χρι­στι­α­νὸς θὰ γί­νω. Καὶ λοι­πὸν τὸν ἐ­φό­νευ­σαν, σή­με­ρα δὲ σῴ­ζε­ται ὁ τά­φος του εἰς  Τρα­πεζοῦντα καὶ ὁ τό­πος Ἀ­λατ­σά ­Χανί. Εἰς τὸ χω­ρί­ον Ἐσκῆ Πα­ζὰρ ἐζοῦσε μί­α Χρι­στι­α­νι­κὴ οἰ­κο­γένεια τῶν Πα­να­γι­ω­τι­δών, ἀλλ’ ἐ­σχά­τως, ἔ­φυ­γον ἀ­πὸ ἐ­κεῖ καὶ ὁ μὲν εἷς ἀ­δελ­φὸς ὁ Πα­να­γι­ώ­της ἐγ­κα­τεστᾶθη εἰς τὸ χω­ρί­ον Λέ­κα, ὁ δὲ ἄλ­λος ἀ­δελ­φὸς Κων­σταν­τῖ­νος εἰς τὸ χω­ρί­ον Κοι­νώ­νι­σα Σουρ­μέ­νων.
  Με­τὰ τὸ Ἐσκῆ Πα­ζὰρ προ­χω­ρο­ῦν­τες πρὸς τὰ ἔ­σω ἔρ­χε­ται τὸ χω­ρί­ον τουρ­κι­κὸν Τρου­βα­νὰ ὅπου τὸ μέ­γα­ρον τοῦ Χατ­σά­γα τοῦ Τσα­κί­ρο­γλου. Ἔ­πει­τα τὸ χω­ρί­ον Χάλτ, τὸ μι­σὸ τουρ­κι­κὸν μὲ ἀγάδες τοὺς Κα­πιτ­σό­γλα­ρη καὶ τὸ μι­σὸ Χρι­στι­α­νι­κὸν μὲ 13 οἰκί­ας μὲ να­ὸν τοῦ Ἁ­γί­ου Εὐ­γενίοου λί­αν θαυ­μα­τουρ­γοῦ καὶ σχο­λεῖ­ον. Εἰς τὸ χω­ρί­ον αὐτό ἐ­φημέρευεν εἰς τὰ τε­λευ­ταῖ­α ἔτη ὁ ἱ­ε­ρεὺς Πα­πὰ Πέ­τρος Λυκί­δης. Με­τὰ τὸ χω­ρί­ον Χὰλτ ἔρ­χε­ται τὸ τουρ­κι­κὸν χω­ρί­ον Κα­βα­λὰρ μὲ ἀγάδες τοὺς Τε­λο­γλα­ρί. Ἐδῶ ἐ­πὶ λο­φί­σκου τινός εὑ­ρί­σκον­ται ἐ­ρεί­πι­α ἱεροῦ ναοῦ, τι­μη­μέ­νου ἐπ’ ὀ­νό­μα­τι τοῦ Ἁ­γί­ου Γε­ωρ­γί­ου Κα­βα­λά­ρου, Ἔξ οὐ καὶ ὠ­νο­μά­σθη τὸ χω­ρί­ον Κα­βα­λάρ. Πλη­σί­ον εἰς τὸ χω­ρί­ον αὐτό κεῖται τὸ χρι­στι­α­νι­κὸν χω­ρί­ον Ζου­ρὲλ ἀ­ριθ­μοῦν πε­ρὶ τὰς 60 οἰ­κί­ας μὲ δύ­ο συ­νοι­κί­ας τὸ Ἀνθοχώρ καὶ Κα­θο­χὼρ καὶ δύ­ο Να­ούς, εἰς τὸ Κα­θο­χὼρ ἐπ’ ὀ­νό­μα­τι τῆς Θε­ο­τό­κου μι­κροῦ μὲν ἀλ­λὰ λι­θό­κτι­στου, εἰς δὲ τὸ Ἀν­θο­χὼρ ἐπ’  ὀ­νό­μα­τι τῆς Ζω­ο­δό­χου Πη­γῆς, σχο­λεῖ­ον εἶχον ἕννα ξύ­λι­νον μι­κρὸν ἐκ τὸ Κα­θο­χώρ, ἀλλ’ ἐ­σχά­τως ἕ­τε­ρον με­γά­λον καὶ λι­θό­κτι­στον Σχο­λεῖ­ον ἐ­κτι­σαν εἰς τὸ μέ­σον τῶν δύ­ο συ­νοι­κι­σμῶν.
  Ἔ­πει­τα ἔρ­χε­ται τὸ τουρ­κι­κὸν χω­ρί­ον Τάν καὶ μετ’ αὐτό τὸ χω­ρί­ον Τσα­λὶκ ὅπου εὑ­ρί­σκε­το τὸ πά­λαι μέ­γα ἀ­νά­κτο­ρον μὲ πε­ρισ­σό­τε­ρα δω­μά­τι­α, τοῦ Τσα­κὶρ ὀγλαρή Ἀ­γά­δων, καὶ κα­τό­πιν τὸ τουρ­κι­κὸν χω­ρί­ον Χουμ­πρίς. Ἐδῶ ὁ πο­τα­μὸς Παλ­τατ­σὴ ντε­ρε­σὲ Ἔ­χει ἕνα παμ­πά­λαι­ον λι­θό­κτι­στον γε­φῦρι τὸ Δέτζα τὸ γεφῦρι λε­γό­με­νον. Τὰ πε­ρὶ αὐτοῦ λε­γό­με­να εἶ­ναι πα­ρεμ­φε­ρὴ  μὲ τὰ ὅσα λέ­γον­ται δι­ὰ τὸ γε­φῦρι τῆς Τρί­χας. Ἡ ὑ­πό­θε­σις τοῦ Δίτ­σα τὸ γε­φύ­ρι πα­ρέ­μει­νεν ὡς πα­ροι­μί­α λε­γο­μέ­νη δι’ ἔρ­γο δυ­σκα­τόρ­θω­το καὶ πα­ρα­τει­νό­με­να ἐπὶ πο­λὺ χρο­νι­κὸν δι­ά­στη­μα. Ἐδῶ κον­τὰ εἶ­ναι καὶ τὸ χω­ρί­ον τουρ­κι­κὸ Χουμ­πρὶς ὡς καὶ ἕτε­ρον τουρ­κι­κὸν χω­ρί­ον Χουν­τέζ. εἰς τὴν πε­ρι­ο­χὴν κεῖται καὶ τὸ Πα­ζά­ρι Χε­ϊ­ρὰτ μὲ κάμ­πο­σα κα­τα­στή­μα­τα καὶ Ἀ­στυ­νο­μι­κὸν Σταθ­μόν. Πα­ρὰ τὰς ἐκ­βο­λὰς τοῦ Κα­λο­πόταμου καὶ εἰς τὴν ἀ­ρι­στε­ρὰν αὐτοῦ ὄχθην κεῖται τὸ χω­ρί­ον Κε­λαλῆ μὲ τοὺς Ἀ­γά­δες Κεμ­χὰτς ὀ­γλα­ρή καὶ μετ’ αὐτό τούρ­κι­κον χω­ρί­ον Κάν­τζα καὶ με­τὰ τὸ χω­ρί­ον Κω­δὸν ἔπει­τα τὸ Χα­ζὴρ, ἔπει­τα τὸ Κουγ­τὰκ Ἔ­πει­τα το Σα­βὰν καὶ με­τὰ τὰ χω­ρι­α­ Ἰ­σκελόζ, Λα­ζαν­τόζ, ὅλα τουρ­κι­κὰ καὶ ἀ­πὸ τὴν ἀ­ρι­στε­ρὰν ὄχθην τοῦ Κα­λο­πόταμου. Ἤ­δη φθά­νο­μεν εἰς τὸ τε­λευ­ταῖον ἐν τῇ ἀ­φη­γή­σει ἠ­μῶν χρι­στι­α­νι­κὸν χω­ρί­ον Κου­ρὶτς μὲ 30 οἰκίας. Οἱ κά­τοι­κοι τοῦ Κου­ρὶτς εἰς τὰ τε­λευ­ταῖ­α ἔ­τη ἀ­νή­γει­ραν εὐ­ρύ­χω­ρον καὶ πε­ρι­καλλῆ να­ὸν ἐπ’ ὀ­νό­μα­τι τῆς Ἁ­γί­ας  τοῦ Χρι­στοῦ Με­τα­μορ­φώ­σε­ως. Ὅ­ταν ἐ­σου­βά­τι­σαν τὸν ἐν λό­γῳ Να­ὸν ἐ­χρω­μά­τι­σαν τὰ πα­ράθυρα μὲ γα­λά­ζι­ον χρῶ­μα, ἀλ­λὰ ἔ­τυ­χε κά­πο­τε νὰ ἔλ­θῃ εἰς τὸ χω­ρί­ον αὐτό εἷς τοῦρκος ἀ­ξι­ω­μα­τι­κὸς καὶ ἰδών τὸν χρω­μα­τι­σμὸν τῶν πα­ρα­θύρων ὠρ­γί­σθη καὶ ἐ­πε­τί­μη­σε τὸν ἐ­φη­μέ­ρι­ον Πα­πὰ Εὐ­θύ­μι­ον καὶ τοὺς πρού­χον­τας τοῦ χω­ρί­ου μὲ χυ­δαί­ας καὶ ἀ­νω­μά­στους κα­κο­λο­γί­ας, ἐ­πει­δὴ ἡ πε­ρὶ τὰ πα­ράθυρα τοῦ Να­οῦ βα­φὴ εἶ­χε τὸ χρῶ­μα τῆς ἑλ­λη­νι­κῆς ση­μαί­ας. Εἶ­χε δὲ τὸ χω­ρί­ον καὶ ξύ­λι­νον σχο­λεῖ­ον. Πα­ρὰ τὸ Κου­ρὶτς καὶ ἡ συ­νοι­κί­α Μιρ­τσάν­το μὲ Ἀ­γά­δες Μι­ρίτ­σο­γλου.
  Ἔ­πει­τα ἤρ­χο­ντο τὰ τουρ­κι­κὰ χω­ρί­α Μαχ­ταν­τόζ, Δω­νοῦ, Πο­λυ­τό, Κε­λέρ, Γι­όλ­βα­ση μέ τι­να κα­τα­στή­μα­τα καὶ τὸ χω­ρί­ον Μα­κὴ οἱ κά­τοι­κοι τοῦ ὁ­ποί­ου ἦ­σαν κα­θε­κλο­ποι­οί. Ἐ­σχά­τως εἰς τὸ Μα­κὴ ἔ­γι­νε με­γά­λη πλημ­μύ­ρα καὶ ἀ­πο­κο­πὲν τε­μά­χι­ον χώ­μα­τος, ἐ­φά­νη­σαν πα­ρα­χω­μέ­να τίς οἶ­δε ἀ­πὸ πό­τε, τε­μά­χι­α κη­ρί­α πε­ρὶ τὰς 133 ὀκά­δες, καὶ λοι­πὸν τε­λει­ώ­νει ἡ το­πο­γρα­φί­α τῶν χω­ρί­ων τοῦ Ὄ­φε­ως.
Ἀ­ρα­γε ἧ­το χρεί­α νὰ γί­νη οὖτο;


  Ἐν εἴ­δει ἐ­πι­λό­γου
  Ἡ εἷς τὸ ἔρ­γον τοῦ­το γε­νι­κὴ το­πο­γρά­φη­σις ὅλων τῶν χω­ρί­ων τοῦ Ὄ­φε­ως Χρι­στι­α­νι­κῶν καὶ Τουρ­κι­κών, πι­θα­νὸν νὰ ἀ­πα­ρέ­σῃ εἲς τοὺς συν­τά­κτας τοῦ  Ἀρ­χεί­ου ὠς ἔ­ξω ἴσως τοῦ ἐ­πι­δι­ω­κο­μέ­νου σκο­ποῦ, δῆ­λον γί­νε­ται αὐτοῖς ὅτι προ­έ­βη­μεν εἰς τοῦ­το ἐνδώ­σαν­τες τοῦ­το αἰ­τή­σε­ως με­ρι­κῶν Ὀφιτῶν ὅπως κα­ταρ­τι­σθὴ εἰς ἔρ­γον, ὠς ἔ­νε­στι δυ­να­τόν, τέ­λει­ον ὑφ’ ἅ­πα­σαι τὰς ἀ­πό­ψεις, δι­ό­τι ἀν­τι­γρά­φον­τες αὐτό θὰ φρον­τί­σω­σι ἐ­κτυ­πω­νον­τες αὐτό εἰς πολ­λὰ ἀν­τί­τυ­πα, δι­α­νεί­μω­σι εἰς ἐ­πι­θυ­μοῦν­τας νὰ κα­τέ­χω­σι τὴν ἱστο­ρί­αν τῆς πα­τρί­δος των.
  Βλέ­πο­μεν εἰς δι­α­φό­ρους πε­ρὶ τοῦ Πόν­του ἱστο­ρί­αν ὅτι μὲ τὴν ὑ­πο­τα­γὴν τοῦ Πόν­του ὑ­πὸ τὸν τουρ­κι­κὸν ζυ­γὸν συ­νέ­βη­σαν εἰς βά­ρος τοῦ χρι­στι­α­νι­κοῦ πλη­θυ­σμοῦ δι­ά­φο­ρα ὑ­πὸ τῶν κα­τα­κτη­τῶν ἀ­νεκ­δι­ή­γη­τα κα­κουρ­γή­μα­τα ὠς βί­αι­ος ἐ­ξισ­λα­μι­σμός, δῃ­ώ­σεις, φό­νοι, ἐ­ξο­ρί­αι, ἐκ­βιά­σεις, ἀ­τι­μῖ­αι, ἀ­πα­γω­γαὶ γυ­ναι­κῶν καὶ κο­ρα­σί­δων εἰς χα­ρέ­μι­α τῶν Τε­ρεπέη­δων κ.λ.π. Ἀ­να­λό­γως ὠς πρὸς τὸν Ὄ­φιν ἐ­κτὸς βε­βαί­ως πού ἔ­λα­βον χώ­ραν κα­τὰ τὸν ἐ­ξισ­λα­μι­σμον, εἰς τὸν με­τέ­πει­τα χρό­νον δὲν συ­νέ­βη­σαν τοι­αῦ­τα ἔ­κτρο­πα. Κά­πο­τε ἴσως κα­τὰ τὴν ἐ­πα­νά­στα­σιν τοῦ 1821 ᾖλ­θε δι­α­τα­γὴ νὰ γί­νη σφα­γή Χρι­στι­α­νῶν, ἀλ­λὰ τὸ πε­ρὶ τὸν Δι­οι­κη­τὴν τοῦ Ὄ­φε­ως Συμ­βού­λι­ον εἶ­πεν.  Ὁ Σουλτάνος ἐν τῆ ἐξάψει του ἕ­νε­κεν με­ρι­κῶν Χρι­στι­α­νῶν ἔ­δω­σε τοι­αύ­την δι­α­τα­γήν, ἀλ­λὰ ἴσως τώ­ρα νὰ με­τα­νό­η­σε καὶ ἔ­πειτα τί φταί­ουν οἱ ἐν Ὄ­φει Χρι­στι­α­νοί; καὶ δὲν ἐ­ξε­τέλε­σαν τὴν δι­α­τα­γήν. Τοῦ­το τὸ δι­η­γή­θη ὁ ἐκ Ζη­σι­νοὺ τοῦ Ὄ­φε­ως Κα­ρα­ϊ­σμα­ὴλ ὀγλῆ, ὅστις ἔ­τυ­χεν εἷς τῶν με­λῶν τοῦ ὠς ἄ­νω Συμ­βου­λί­ου. Συ­νέ­βη­σαν ὠς εἰς προ­η­γου­μέ­νας ἡ­μῶν ἀ­φη­γή­σεις ἀ­νε­γρά­ψα­μεν, συ­σκέ­ψεις ὑ­πὸ κα­τω­τέ­ρας στάθ­μης τοῦ τουρ­κι­κοὺ συρ­φε­τοῦ πε­ρὶ σφα­γῇς τῶν Χρι­στι­α­νῶν ἀλ­λὰ ὑ­πὸ τῶν ’Ἀ­γά­δων καὶ Χοτ­σά­δων ἐμ­ποδί­σθη­σαν. Πρέ­πει νὰ μὴ πα­ρα­λεί­ψω­μεν καὶ τὴν προ­στα­σί­αν τοῦ Χατ­σα­γᾶ τοῦ Τσα­κί­ρο­γλου. Κά­πο­τε ὁ Χατ­σα­γὰς ἔ­λει­πεν ἀ­πὸ τὸν Ὄ­φιν, κα­κοῦρ­γος δέ τις Τοῦρκος ἐ­πω­φε­λη­θεὶς τῆς ἀ­που­σίας του ἐ­λή­στευ­σε με­ρι­κὰς χρι­στι­α­νι­κάς οἰκίας εἰς τὸ Ζου­ρέλ. Ἐ­πα­νελ­θὼν ὁ Χατ­ζα­γὰς καὶ πλη­ρο­φο­ρη­θεὶς τὰ δι­α­τρέ­ξαν­τα, ἐ­κά­λε­σε παρ’ αὐτοῦ τὸν κα­κοῦρ­γον, ἐ­πέ­πλη­ξεν αὐ­τὸν αὐστηρῶς καὶ δέ­σας αὐ­τὸν ὄπισθεν τοῦ ἵππου του τὸν πε­ρι­έ­φε­ρεν ἐν­τὸς τοῦ χω­ρί­ου συ­ρό­με­νον κα­τὰ γῆς καὶ ἔ­πει­τα λύ­σας αὐ­τὸν τὸν ἠ­νάγ­κα­σε νὰ δώ­σῃ ὀ­πί­σω ὅσα ἅρ­πα­ξε. Με­τὰ τὴν ἀ­πο­χώ­ρη­σιν τοῦ Ρωσσικοῦ στρα­τοῦ 1918 συ­νέ­βη τὸ πρα­ξι­κό­πη­μα τοῦ Γι­α­κοὺπ  Ἀγᾶ.
  Ἀλ­λὰ καὶ τοῦτο ἀ­νε­χαι­τί­σθη ὑ­πὸ τοῦ Μαχ­μοὺτ ἐφεντῆ ὠς προ­ε­ση­μει­ώ­θη. Τε­λευ­ταί­ως ὁ Χρι­στι­α­νι­κὸς λα­ὸς τοῦ Ὄ­φε­ως ἐ­τα­λαι­πω­ρή­θη ἀ­πὸ τὴν ἐ­ξο­ρί­αν εἰς Ἐρ­ζιγ­κι­ὰν Ἐρ­ζερούμ Σα­ρὴ κα­μὶς καὶ εἰς Κὰρς καὶ ἐ­πα­νελ­θὼν οἴκαδε ὑ­πέ­στη τὴν ἀν­ταλ­λα­γὴν 1923 καὶ οὕ­τω ἀ­πη­λευ­θε­ρώ­θη ἀ­πὸ τὸν τούρ­κι­κον ζυ­γόν. Πα­ρα­λή­ψα­μεν νὰ ση­μει­ώ­σω­μεν ὅτι ἐ­πει­δὴ ὁ Γι­α­κοὺπ Ἀγᾶς καί οἰ συ­νε­ξό­ρι­στοί του ὡρ­κί­σθη­σαν νὰ σφά­ξουν τοὺς Χρι­στι­α­νοὺς τοῦ Ὄ­φε­ως καὶ δὲν ἠμπό­ρε­σαν νὰ τὸ κά­μουν, δι­ὰ νὰ μὴ μένουν ὑ­πὸ τὸν ὅρκον κα­τέ­φυ­γον εἰς τὸ ἑ­ξῆς τέ­χνα­σμα. Δι­έ­δω­σαν ὅτι ὅσον καὶ ἂν ἔ­παυ­σεν ἡ σφα­γή τῶν Χρι­στι­α­νῶν, θὰ γί­νουν εἰς βά­ρος αὐ­τῶν ὑ­πὸ δι­α­φό­ρων κα­κούρ­γων στοι­χεί­ων λε­η­λα­τή­σεις τῶν Χρι­στι­α­νῶν καὶ ἀ­να­λαμβά­νουν οἱ Ἀ­γά­δες καὶ με­ρι­κοὶ πρό­κρι­τοι Τούρ­κοι νὰ φυ­λά­ξουν ὅλα τὰ χρι­στι­α­νι­κὰ χω­ρί­α μὲ μι­σθὸν καὶ οὕ­τω κα­τέ­πει­σαν τοὺς Χρι­στι­α­νοὺς καὶ δι­ω­ρί­σθη­σαν εἰς ὅλα τὰ χρι­στι­α­νι­κὰ χω­ρί­α φύ­λα­κες Τοῦρ­κοι ἐ­πὶ κάμ­πο­σον και­ρὸν σι­τι­ζό­με­νοι καὶ μι­σθο­δο­τού­με­νοι ἁ­δρὼς ἀ­πὸ τοὺς Χρι­στι­α­νοὺς μέ­χρι σχε­δὸν τῆς ἀν­ταλ­λα­γῆς.
  Ση­μει­ω­τέ­ον δὲ καὶ τοῦ­το εἴχομεν προ­εί­πει ὅτι ὁ Ὄ­φις ἧ­το πε­ρισ­σό­τε­ρον ἥ­συ­χος ἀ­πὸ τὰ ἄλ­λα ἀ­νὰ τὸν Πόν­τον μέ­ρη μέ­χρι τῆς ἐμ­φα­νί­σε­ως τοῦ νε­ο­τουρ­κι­κοὺ Κο­μι­τά­του. Ἀλ­λὰ μετ’ αὐτό οἱ  Τούρ­κοι ἔ­γι­ναν ἀ­γριό­τε­ροι καὶ ἀ­πει­λη­τι­κώ­τε­ροι. Μ’ ὅλα ταῦτα  ἀ­πε­βλή­θη­μεν ὑ­πὸ τοῦ Κο­μι­τά­του καὶ εἰς τὸν Ὄ­φιν τὸ Μπα­η­κό­τι, ἀλλ’ οἱ Τοῦ­ρ­κοι τοῦ Ὄ­φε­ως δὲν ἐ­προ­θυ­μο­ποι­ή­θη­σαν νὰ ἐ­πι­βάλ­λουν τοῦτο ἐ­πὶ τῶν Χρι­στι­α­νῶν ἐ­πὶ ρη­τὴ αὐ­τῶν ἀν­τιρ­ρή­σει ὅτι ἡμεῖς δὲν ἔ­χο­μεν τε­χνί­τας τούρ­κους, ὡς δη­λα­δὴ σι­δη­ρουρ­γούς, χαλ­κουρ­γοὺς γα­νω­τάς, ρά­πτας, ἐ­φα­πλω­μα­το­ποι­ους καὶ ὅτι θὰ ἀ­γο­ρά­σω­μεν ὅτι τῆς ἀ­ρε­σκεί­ας μας εὑ­ρί­σκο­μεν εἴτε εἰς Τούρ­κους εἴ­τε εἰς Χρι­στι­α­νούς, καὶ οὕ­τω ἀ­πέ­τυ­χεν τὸ Μπο­ϊ­κό­τι ἐν Ὄ­φει.
  Ἀ­νέ­κα­θεν οἱ Ἀ­γά­δες ἦ­σαν δύ­ο κόμ­μα­τα, εἰς Πε­σην­τσὴ κα­λή, καὶ  εἰς Γιρ­με­πε­σιν­τσὴ κα­λὴ συ­νε­πὼς καὶ ὁ λοι­πὸς ὄχλος καὶ ἐ­χθρι­κῶς φε­ρό­με­νον ἐ­φο­νεύ­ον­το ἑ­κα­τέ­ρω­θεν πολ­λοὶ καὶ ὠς ἐκ τουτου ὁ Ὄ­φις εὑ­ρί­σκε­το εἰς λί­αν τα­ρα­χώ­δη κα­τά­στα­σιν. Εἰς τὸ θλι­βε­ρὸν αὐτό κα­κὸν ἐ­πέ­φε­ρε παῦ­λαν δρα­στή­ρι­ός τις.
  Ἀγάς ἐκ Βα­ϊ­ποὺρτ ἀ­πὸ τοὺς Μω­μο­γλα­ρή, ὅστις συ­νοί­θρι­σεν ὅλους τοὺς Ἀ­γά­δες τοῦ Ὄ­φε­ως εἰς τὸ χρι­στι­α­νι­κὸν χω­ρί­ον τοῦ Ὄ­φε­ως Ζη­σι­νῶ καὶ κα­τόρ­θω­σε νὰ συμ­φι­λιώσει τοὺς Ἀ­γά­δες τοῦ Ὄ­φε­ως καὶ ἐ­πῆλ­θε ἔ­κτο­τε ἡ­συ­χί­α ἐν Ὄ­φει. Ὅ­μως τε­λευ­ταί­α με­τὰ τὴν ἀ­πο­χώ­ρη­σιν τοῦ Ρω­σι­κοὺ στρα­τοῦ κα­τὰ τὸν πρῶ­τον πα­νευ­ρω­πα­ϊ­κὸν πό­λε­μον ἐκ τοῦ Ὄ­φε­ως πά­λιν ἀ­νε­φύ­η­σαν αἱ πα­λαι­αὶ ἔ­χθραι καὶ ἐντός ἐ­νὸς κα­τά τι­να στα­τι­στι­κὴν ἐ­φο­νεύ­θη­σαν Τοῦρ­κοι ἐξ ἀμ­φο­τέ­ρων τῶν ὠς ἄ­νω κομ­μά­των πε­ρὶ τὰ δι­α­κό­σι­α ἄ­το­μα. Εἰς τὸ αὐτό χρο­νι­κὸν δι­ά­στη­μα ἐκ τῶν Χρι­στι­α­νι­κῶν χω­ρί­ων ἐ­φο­νεύ­θη­σάν οἰ ἐ­ξής. Ἐκ τοῦ χω­ρί­ου Ζη­σι­νὸ ὁ Ἰ­ω­άν­νης Ἄν. Ἀ­μοιρί­δης, πε­ρὶ τὸν φό­νον αὐτοῦ οἱ γεί­το­νες Τούρ­κοι εἶ­πον ὅτι ὄλως δι­ό­λου ἀ­δί­κως ἐ­φο­νεύ­θη, δι­ό­τι δὲν ὑ­πῆρ­χε τὸ ἐ­πι­λή­ψι­μον δι­ὰ νὰ φο­νευ­θῇ.
  Εἰς τὸ χω­ρί­ον Κοφ­κί­α ὁ ἱ­ε­ρεὺς Πα­πὰ Κων­σταν­τῖ­νος Σπα­νί­δης. Εἰς τοῦ Γί­γα ὁ Νι­κό­λα­ος Μαυ­ρό­που­λος χρη­μα­τί­σας ἐ­πὶ σει­ρὰν ἐτών Ἀγᾶς εἰς τὸ Μεχ­μὲτ ὀτασή τοῦ Ὄ­φε­ως. Εἰς τὸ χω­ρί­ον Κρι­νή­τα ὁ Ἀ­να­στά­σι­ος Πα­ρα­δει­σό­που­λος καὶ ὁ υἱ­ὸς τοῦ Βα­σι­λεί­ου Που­γου­κί­δου Γεώρ­γι­ος. Εἰς τὸ χω­ρί­ον Ζου­ρὲλ ὁ υἱ­ὸς τοῦ Πα­να­γι­ώ­του Ἀν­θό­που­λου, ἐ­νῶ πή­γαι­νε εἰς τὴν ἐκ­κλη­σί­αν Κυ­ρι­α­κὴ πρω­ί, ἔ­πει­τα ὁ Γρη­γό­ρι­ος Πα­πα­δό­που­λος ἐκ αὐτοῦ χω­ρί­ου. Εἰς τὸ Κου­ρὶτς ἐ­φο­νεύ­θη­σαν ὁ Πα­να­γι­ώ­της Ἀ­πο­στο­λί­δης καὶ κα­τό­πιν ὁ πα­τὴρ του Νι­κό­λα­ος.
  Ὀ­λί­γα τι­νὰ πε­ρὶ τοῦ ἐν Ὄ­φει Ἱ­ε­ρα­τι­κοῦ Κλή­ρου. Κα­τὰ τὰς ἀ­φη­γή­σεις τοῦ μα­κα­ρί­του Πα­τρός μου Κων­σταν­τί­νου Ν. Πα­πα­δο­πού­λου χει­ρο­το­νη­θέν­τος κα­τὰ τὸ ἔ­τος 1861 καὶ ἐκ τοῦ κα­τα­λό­γου κε­κομ­μέ­νων τῶν μνη­μο­νευο­μέ­νων κα­τὰ Ψυ­χο­σάβ­βα­τον ἐ­πὶ τῶν κο­λύ­βων ἐμ­φαί­νον­ται κα­τα­χω­ρη­μέ­να τῶν ἐν Ζη­σι­νῶ ἐ­φη­με­ρί­ων τὰ ἑ­ξῆς ὀ­νό­μα­τα, Βε­νι­α­μίν, Ἡ­λιοῦ, Ἰ­ω­άν­νου, Ἡ­λιοῦ καὶ Ἰ­ω­άν­νου τῶν ἱ­ε­ρέ­ων εἰς ὅ προ­σε­τέ­θη καὶ τὸ τοῦ πα­τρός μου Κων­σταν­τί­νου κοι­μη­θέν­τος τὸ 1901.
  Με­τὰ τὸν θά­να­τον τοῦ πάπ­που τοῦ πα­τρός μου δηλ. τοῦ Πα­πὰ Ἰ­ω­άν­νου τὸ Ζη­σι­νῶ ἐ­πὶ ἑ­πτὰ ἔ­τη ἐ­στε­ρεῖ­το ἱ­ε­ρέ­ως μέ­χρι τοῦ 1851. Εἰς δὲ τὰ ἀλλα χω­ρί­α τοῦ Ὄ­φε­ως ἐ­πί τι­να και­ρὸν ὠς ἐκ τῆς ἀ­φη­γή­σε­ως τοῦ πα­τρός μου ἐ­ξη­κριβώ­θη­σαν, ὑ­πῆρ­χεν εἵς μό­νον ἱ­ε­ρεὺς εἰς τὸ χω­ρί­ον Ζου­ρὲλ ὁ πα­πὰ Θεό­δω­ρος Πα­παδό­που­λος. Ἔπειτα εἰς μὲν τὸ χω­ρί­ον Κρι­νή­τα ἐ­χει­ρο­το­νή­θη ὁ Πα­πὰ Νι­κό­λα­ος Χατ­ζη­ϊ­ω­αν­νι­δης καὶ τὰ τε­λευ­ταῖ­α ἔ­τη  ὁ ἐγ­γο­νός του, Πα­πὰ Ἰ­ω­άν­νης. Εἰς τὸ χω­ρί­ον Γί­γα  ἐ­χει­ρο­το­νή­θη ὁ Πα­πὰ Ἠ­λί­ας Βα­σι­λει­ά­δης καὶ τὰ τε­λευ­ταῖ­α ἔ­τη ὁ ἐγγγο­νός του Πα­πὰ Γε­ωρ­γι­ος. Εἰς τὸ χω­ρί­ον Κου­ρὶτς ὁ Πα­πὰ Ἰ­ω­άν­νης  Ἀ­ρα­βί­δης καὶ με­τὰ ὁ υἱ­ός του Πα­πὰ Εὐ­θύ­μι­ος.
  Ἡ Κοφ­κί­α ἀ­νέ­κα­θεν εἶ­χεν ἐ­φη­μέ­ρι­ον καὶ ὑ­πή­γε­το εἰς τὴν δι­και­ο­δο­σί­αν τοῦἐ­φη­με­ρί­ου τοῦ Κρι­νή­τα. Εἰς τὰ σι­μὰ χρό­νι­α ἀ­πέ­κτη­σεν ἰ­δι­κόν του ἱ­ε­ρέ­α τὸν Πα­πὰ  Κων­σταν­τί­νον Σπα­νί­δην.
  Τὸ Χὰλτ πάν­το­τε δι­ε­τέ­λει ὑ­πὸ τὴν δι­και­ο­δο­σί­αν τοῦ ἐ­φη­με­ρί­ου Ζ­ου­ρέλ, τε­λευ­ταί­α καὶ τὸ χω­ρί­ον αὐτό ἀ­πέ­κτη­σεν ἐ­φη­μέ­ρι­ον τὸν Πα­πὰ Πέ­τρον Λυ­κί­δην.
  Εἰς τὸ χω­ρί­ον Λέ­κα ἧ­το δι­ω­ρι­σμέ­νον ὑ­πὸ τῆς Μη­τρο­πό­λε­ως νὰ ἱ­ε­ρουρ­γοὺν οἱ ἐ­φη­μέ­ρι­οι τοῦ χω­ρί­ου Ζη­σι­νῶ.
  Με­τὰ τὸν ἐν Ζου­ρὲλ ἐ­φη­μέ­ρι­ον Πα­πὰ Θεόδωρον ἔ­γι­νε Πα­πάς, ὁ Πα­πὰ Ἀ­να­στά­σι­ος Πα­πα­δό­που­λος, ἀλλ’ ἐ­πει­δὴ εἶ­χε πά­θος ἐ­πι­ά­νε­το ἡ γλῶσ­σα του καὶ οὐκ ἠδύνατο νὰ προ­χω­ρή­ση ἐν τῇ ἀ­να­γνώ­σει, ἐ­δό­θη αὐ­τῷ βο­η­θὸς ὁ ­α­δελ­φός του Πα­πὰ Γρη­γό­ρι­ος καὶ με­τὰ τὸν θά­να­τον αὐτοῦ ἐ­χει­ρο­το­νή­θη ὁ Πα­πὰ Κων­σταν­τῖ­νος Πα­πα­δό­που­λος καὶ τε­λευ­ταί­α ὁ Πα­πὰ Πα­να­γι­ώ­της Γ. Πα­πα­δό­που­λος. Ἀ­πὸ τὸ Κου­ρὶτς ἐ­χει­ρο­το­νή­θη καὶ ὁ Πα­πὰ Νι­κό­λα­ος Ἀ­να­στ.Ἀ­ρα­βί­δης ὅστις εἰς τὸν Ὄ­φιν δὲν ἐ­φη­με­ρευ­σεν ἀλ­λὰ εἰς Τσαρ­σαμ­πὰ Σαμψοῦν­τος τοῦ Πόν­του ἐ­πὶ ἀρ­κε­τὰ ἔ­τη χαί­ρων φή­μην με­γά­λην. Κα­τό­πιν ἐ­πὶ μί­αν δε­κα­ε­τί­αν εἰς Ρί­ζαι­ον τοῦ Πόν­του καὶ ἐκ­δι­ω­χθέν­τες ὑ­πὸ τῶν Τούρ­κων.  Ἐ­φη­μέ­ρευ­σεν εἰς Θεοδόσιαν 1918 τῆς Κρη­μαί­ας (Ῥωσ­σί­α) καὶ ἐ­νε­κεν τοῦ Μπολ­σε­βι­κι­σμοῦ ἔ­φυ­γεν εἰς  Ἑλ­λά­δα Ἀ­θη­νᾶς. Ἐ­φη­μέ­ρευ­σεν ἐ­πὶ δε­κα­ε­τί­αν εἰς Κιοῦρκα Ἀτ­τι­κῆς καὶ με­τὰ τὰ τε­λευ­ταῖ­α χρό­νι­α εἰς Ἅ­γι­ον Νι­κό­λα­ον, Καλ­λι­θέ­ας Ἀ­θη­νῶν 1930 - καὶ συ­νέ­χει­α.
  Σή­με­ρον λοι­πὸν ἐκ τῶν ἐ­φη­με­ριῶν τοῦ Ὄ­φε­ως εὑρί­σκον­ται ἐν τῇ ζω­ῆ μό­νον ὁ Πα­πὰ Νι­κό­λα­ος Ἀ­ρα­βί­δης καὶ ὁ γράφων τὰς γραμ­μὰς ταύ­τας Πα­πὰ Γεώργιος Πα­πα­δό­που­λος 1949.

Καὶ πε­ρὶ παι­δεί­ας τοῦ Ὄ­φε­ως με­ρι­κὰ

  Πρὸ τῆς ἱ­δρύ­σε­ως Ἑλ­λη­νι­κῶν σχο­λεί­ων ἐν Ὄ­φει ὑ­πῆρ­χον γραμ­μα­το­δι­δά­σκα­λοι δι­δά­σκον­τες τοὺς μαθητάς, κατ’ οἶ­κον καὶ ἐν μέ­σῳ τῶν βι­ο­τικῶν τῶν ἀ­σχο­λειῶν, τὸν ὀκτάηχον, τὸ ψαλ­τή­ρι­ον, τὸν προ­οι­μι­α­κὸν ψαλ­μόν, τὸν ἑ­ξά­ψαλ­μον καὶ γρα­φήν. ῎Ηξευρε λοι­πὸν ὁ λα­ὸς νὰ ἀ­να­γι­νώ­σκη καὶ νὰ γρά­φῃ, ἑ­ξαιρέ­ση ὀ­λι­γί­στων.
  Με­τὰ δὲ τὴν ἵ­δρυ­σιν  Ἑλ­λη­νι­κῶν Σχο­λεί­ων ἐ­σπού­δα­σαν συ­στη­μα­τι­κὼς καὶ με­ρι­κοὶ δι­δά­σκα­λοι καὶ ἐγ­γράμ­μα­τοι ἱ­ε­ρεῖς ἀ­νε­δεί­χθη­σαν συ­νε­χί­σαν­τες τὰς σπου­δὰς των, τι­νὲς εἰς Τρα­πεζοῦν­τα, πολ­λοὶ εἰς τὸ ἐν Σουρ­μέ­νοις  Ἠ­μι­γυ­μνά­σι­ον.
  Τε­λευ­ταί­ως, ἐ­γέ­νε­το φρον­τὶς νὰ πα­ρα­δίδων­ται καὶ ἀ­νώ­τε­ρα τοῦ Δη­μο­τικοῦ Σχο­λεί­ου μα­θή­μα­τα, ἀλλ’ ἐ­πῆλ­θεν ὑ­πὸ τῆς Κυ­βερ­νή­σε­ως τὸ κλεί­σι­μον τῶν Σχο­λεί­ων. Ὅταν ἐ­συ­στήθη εἰς Ζη­σι­νῶ τὸ πρῶ­τον ἐν Ὄ­φει Σχο­λεῖ­ον, ἀ­πὸ τὸ χω­ρί­ον Λα­ζοῦ ἦλ­θεν καὶ ἐ­μα­θή­τευ­σε πα­ρὰ τῷ δι­δα­σκά­λῳ Κα­κου­λί­δη ὁ υἱ­ὸς τοῦ  Ἠ­μα­ρὰ Συ­ρα­νί­δου Συ­με­ών.
  Ὅ­ταν ὁ Συ­με­ὼν ἐ­με­γά­λω­σε ὁ πα­τὴρ του τὸν ἔ­φε­ρεν εἰς τὸ ἐν Ἰ­ασίι­ω Ρου­μα­νί­ας κα­πη­λεί­ῳ του. Ὁ ἐν λό­γῳ Συ­με­ὼν ἐ­πει­δὴ ἐ­σπού­δα­σεν εἰς τὰ Σχο­λεῖ­α τοῦ Ὄ­φε­ως καὶ τρέ­φων εὐ­με­νῆ πρὸς τὸν Ὄφι αἰ­σθή­μα­τα, ἐ­προ­σκά­λε­σεν μί­αν τῶν ἠμερῶν πάν­τας τοὺς ἐν Ἰασίω Ὀφί­τας καὶ ἐ­πρό­τει­νεν εἰς αὐ­τοὺς νὰ ἰ­δρύ­σουν εἰς τὸν Ὄ­φιν Κεν­τρι­κὸν Σχο­λεῖ­ον, καὶ τὴν συν­τή­ρη­σιν αὐτοῦ νὰ ἀ­να­λά­βουν ὅλοι οἱ ἐν Ἰασίω πα­τρι­ῶ­ται.
  Ἡ πρό­τα­σις ἐ­γέ­νε­το δε­κτὴ παμ­ψη­φεῖ, συ­ζη­τή­σε­ως δὲ γε­νο­μέ­νης εἰς ποῖ­ον χω­ρί­ον τοῦ Ὄ­φε­ως νὰ ἱ­δρυ­θῇ τὸ Κεν­τρι­κὸν Σχο­λεῖ­ον, πάν­τες σχε­δὸν ἀ­πε­φάν­θη­σαν δι­ὰ τὸ χω­ρί­ον Κρι­νή­τα, δι­ό­τι κεῖταο εἰς τὸ μέ­σον ὅλων τῶν πέ­ριξ χω­ρί­ων, ἀ­πό­φα­σις λί­αν λο­γι­κή. Εἰς τὴν ἀ­πό­φα­σιν αὐ­τὴν ἔ­φε­ραν ἀν­τίρ­ρη­σιν οἱ ἐκ Γί­γα πα­τρι­ῶ­ται ἐ­πι­μέ­νον­τες τὸ ἐν λό­γω σχο­λεῖον νὰ ἱ­δρυ­θῇ ὄχι εἰς Κρι­νή­ταν ἀλ­λὰ εἰς τὸ χω­ρί­ον Γί­γα. Πάς τις ἐ­χέ­φρων δύ­να­ται νὰ συμ­πε­ρά­νῃ ὅτι ἡ ­αντίρ­ρη­σις αὔτη ἔ­γι­νεν ὄχι τὸ ὅτι τὸ Γί­γα ἧ­το κα­ταλ­λη­λό­τε­ρος τό­πος, ἀλ­λὰ τὸ ὅτι καὶ δὲν τοὺς ἔ­μελ­λε πο­λὺ νὰ γί­νη κοι­νω­φε­λὲς ἔρ­γον τι εἰς τὸν Ὄ­φιν καὶ πρὸ πάν­των ἐκ φι­λο­πα­τρί­ας κι­νού­με­νον. Πα­ρά­λο­γος βέ­βαι­α ἐ­γω­ι­σμος καὶ οὕ­τω ἐ­ναυ­ά­γη­σεν ἡ ὑ­πό­θε­σις.
Δι­ά­φο­ρα

  Μί­αν τῶν ἡμερῶν συ­νην­τή­σα­μεν ἕ­να γέ­ρον­τα τοῦ χω­ρί­ου καὶ κα­θή­με­νον ὑ­πὸ τὴν σκι­ὰν δέν­δρου τι­νὸς καὶ  κα­θή­σαν­τες ὅλοι μας πε­ρὶ αὐ­τόν, τοῦϋ ἐ­ζη­τή­σα­μεν νὰ μὰς δι­η­γη­θῇ ὅ,­τι συμ­βάν­τα ἒν τῇ ζω­ῇ του ἐ­γνώ­ρι­ζεν. Πρὶν ἀρχίσει ὁ γέ­ρων νὰ μὰς εἴ­πῃ τι, ἠ­κού­σα­μεν μα­λώ­μα­τα, μέ­σα εἰς τὸ χω­ρί­ον καὶ ἀ­μέ­σως παι­δι­ά τι­να ἔ­τρε­ξαν νὰ ἰδοῦν τι συμ­βαί­νει.  Ἐ­πι­στρέ­ψαν­τα δὲ εἶ­πον ὅτι κα­ποι­αι γυ­ναῖ­κες πα­ρε­πονοῦν­το δι­ὰ τὰς ἀ­τα­ξί­ας κά­ποι­ου μι­κροῦ, τὸ ὁ­ποῖ­ον ὑ­πε­ρη­σπί­ζον­το ἄλ­λαι. Τό­τε ὁ γέ­ρων εἶ­πε. Τὰ ἀ­οι­τι­κα τὰ παι­δι­ὰ ὁ τσύρι­ον­του­να τσὲ ἡ μάνα­του­να νὰ δαρ­μενεύ­ου­να­τα τσε γι­ὸκ νὰ πέ­ραν τ’ ἀρ­κα­λούκι­ατου­να, ἀτό ἔν ἄ­πο­ρο. Ἀ­κού­ση­τε κα­λὰ παιδία. Ἐ­ναν και­ρὸ ἕ­νας εἶ­σαι ἕ­να παι­δὶ πολ­λὰ σου­ϊ­σού­ζι­κο, τσὲ οἱ κογ­ξί­δες ἄν­τα ἐ­πα­ρα­πονή­ου­σα­νε ὁ τσὺρ τοῦ παι­δὶ ἔλε­γε­να­το. Ἐγώ θέ­λω τὸ παι­δὶ μ’  νὰ εἴ­νε­ται ἀ­νοιχ­το­μά­τι­κο. Τὸ παι­δὶ ἔκ­λεφ­τε ὠβγά, ἀπέτ’ ἐ­τρά­νυ­νε ἔ­κλεφ­τε κο­σά­ρας, ὑ­στέρ ἐνῶ­θε μὲ ἐ­σκιά­δες τσὲ ἐ­παττή­σα­νε ὀ­σπί­τι­α, ἐ­σοεύ­α­νε κερ­βά­νι­α. Ὅ­λον ὑστέρ ἐ­πλι­ά­σα­νε καὶ ἐδέχτε κα­ρὰρ νὰ κρε­μά­γουν­ταν. Ἄν­τα ἐ­κρεμάγα­νε τσὲ τὰ μάτιατου­να ἐ­πεμ­πε­λι­δώ­σανε, ἐ­λάλ­στα­νε τὸν τσύρι­ν ατ’  τσὲ λέ­γου­να­του­να « Τὲρ (κύ­τα­ξε) πό­σον ἀ­νοιχ­το­μά­της ἐγέν­του­νε τὸ παι­δίς».
  Ἐ­νῶ ἐ­μι­λού­σα­με μὲ τὸν Πάπ­πο ᾖλ­θε πλη­σί­ον μας ἕ­νας Τοῦρ­κος γέ­ρων γει­το­νά­κι μας καὶ κα­λη­με­ρί­σας ἐ­κά­θη­σε καὶ ἤρ­χι­σαν συ­νο­μι­λοῦντεςς οἰ δύ­ο γέροι καὶ με­τά τι­νας ὁ­μι­λί­ας ὁ πάπ­πο ἐ­ρω­τᾷ τὸν Τοῦρ­κον, Χα­σὰν γι­α­ζιτ­σὴ ὀδάν­το οἱ γυ­ναίτ­σου­να κρυφ­κουν­τα­νε τσ’ ἄ­γου­ρους; Γι­ὰ νὰ μὴ ἐ­λε­που­νατς οἱ ἀγούρ τσε ἐφ­τιά­νατς τα­μὰχ τσὲ ἴντα­νε κι­ου­ναχ­κι­ὰρ τσε πά­νε σὸ τσε­χε­νέμ. Ὁ πάπ­πο πὰλ ἐ­ρω­τᾷ Χασάν γι­α­ζιτ­σὴ οἱ γυ­ναίτ­σου­να τσε­νὲτ (πα­ρά­δει­σος), τσε­χε­νὲμ (κό­λα­σις) οὖ­το ἔ­χου­νε μοι; Ἐ­χου­νε λεγ’ ὁ Χα­σά­νης. Ἄν­τα ἓν ἀέτς, λέ­γει ὁ πάπ­πο οἱ ἀγούρ πάλ’ γι­α­κι­σὲβ νὰ κρύφ­κουν­τα­νε νὰ μὴ ἐφ­τιάνατς τα­μὰχ οἱ γυ­ναίτσ. Οὐ ξέ­ρω, ἀέτς λέ­γου­νε οἱ Χοτ­σά­δες. Ἀλλ’ ἕ­να νὰ ρω­τῶ­σε Χα­σὰν γι­α­ζιτ­σή, ἀτό ἔ­κου­σα­το ἀούτα τὰ ἡ­μέ­ρας. Ὁ Ἀχμέ­της σὸζ κε­λι­ση (λ.χ.) ἐ­σκότω­σε τὸν Μεχ­μὲτ τσὲ ὁ Μεχ­μέ­της ἐ­γέν­το­νε σε­ΐ­χης σε­πε­τὴ ὁ Ἀχ­μέ­της, νὰ πα­ρα­κα­λῆ τὸν Ρε­πὴ νὰ ἐφτιᾶς  ἂφ (νὰ συγ­χω­ρή­ση) τὸν Ἀχμέτ. Ναί, λέ­γει ὁ Χα­σάν. Ἀέτς  ἂ­πετ’ ἕν, λέ­γει ὁ πάπ­πο, ντὸ στέτ­ση­τε, σκό­τω­σε τέ­ναν τάλ­λο τσὲ οὒλ νὰ ἴνεστε σε­ϊτ. Ἀετς λέ­γου­νε, νὰ ἐξέρω ἐ­γώ.
  Με­τά τι­νας ὁ­μι­λί­ας φεύ­γει ὁ Χα­σὰν γι­α­ζιτ­σὴς καὶ ἥμεῖς ἐ­ρω­τῶ­μεν τὸν Πάπ­πον.
  Οἱ Τούρ­κοι αὐ­τοὶ πῶς ἔ­γι­νε καὶ ὁ­μι­λοῦν τὰ Ρω­μέ­ϊ­κα; Καὶ ὁ πάπ­πος μὰς λέ­γει. Οἱ Τούρ­κοι ἀτοίν οἱ  πα­λαιοί­του­να ἔ­σα­νε Χρι­στι­α­νοὶ Ρω­μαῖ­οι, ὑστέρ ἐγέν­τα­νε Τούρ­τς τσὲ ἀκό­μα ἔ­χου­νε τὸ Ρω­μέ­ϊ­κο τή γλῶσ­σα.
  Εἶ­ναι κά­ποι­α Τούρ­τσι­κα χω­ρί­α ἔ­χου­νε, κέ­α­τι Ρω­μέ­ϊ­κα λό­γι­α βα­θυ­στι­κὰ πού ἐμεῖς οὐτ­σ’ ε­γροικού­μα­τα, ἂν ἐ­ρωτᾶς οἱ Ρω­μαῖ­οι.
  Σὸ Χά­τι πα­ζα­ρή, ἔ­το­νε ἕνας ράφ­της ἀσ’ σά  Σούρ­με­να ὁ Σταύ­ρης Κού­σο­γλου, ὁ Ρα­κα­νὰς εἷ­σε τὸ πα­κά­λι­κο. Ἕ­να τούρ­τσι­κο γυ­ναῖ­κα ἔρ­τε σὸ πακά­λι­κο­νατ τσὲ ψα­λα­φά­του­να λί­γο στῦ­ψι. Ὁ Σταύ­ρης ἐ­σα­σε­ψε ντὸ νὰ ἓν ἀτό ντὸ ψα­λα­φᾶ ἡ γυ­ναῖ­κα. Ἀτέ ἐ­γροίτ­σι­σε ὁ οὐστάς ντὸ οὐ ­ξερ’  ντὸ ἓν ἀ­πὸ τσὲ λέγειατον: Οὐστά ἐσύ ἂν ἐ­ρωτᾶς Ρω­μαῖ­ος τσὲ οὐ ξέρεις ντὸ ἔν’ στῦ­ψι, στῦ­ψι λέ­γου­νε τὸ σέπ, ἐδώτ­σε­νατ­σα τσὲ πὰγ ἡ γα­ρή.
   Ὁ Γέ­ρων συ­νε­χί­ζων εἶ­πε τὰ ἀ­κό­λου­θα. Ἕ­νας ἄν­θρω­πος ἔ­γι­νε μου­σα­φί­ρης σ’ ἕ­να σπί­τι. Τὴν νύ­κτα κα­θή­με­νοι καὶ ὁ­μι­λοῦν­τες οἱ οἰ­κο­κυραῖοι λέ­γουν εἰς τὸν μου­σα­φί­ρην ἂς ἀ­πο­χα­τριτ­σό­νου­με. Ὁ μου­σα­φί­­ρης ἀ­κού­σας τὴν λέ­ξιν αὐ­τὴν τὸν κα­τέ­λα­βε τρό­μος, νο­μί­σας ὅτι σκο­πεύ­ουν νὰ τὸν ἀ­ποτ­σα­χα­λί­ξουν (δι­α­με­λί­σουν) καὶ ἐκ τοῦ φό­βου ἐ­σι­ώ­πη­σε. Μετ’ ὀ­λί­γον τὸν ἐρω­τοῦν. Ἀκό­μα ἀ­πο­χα­τριτ­σώ­νου­με. Ἔ­μει­νε πά­λιν σκε­πτι­κός. Ὅ­ταν τὴν τρί­την φο­ρὰν τὸν ρώ­τη­σαν εἶ­πεν. Ἀ­πο­χα­τριτ­σώ­ση­τε. Ὅ­ταν δὲ βλέ­πη ὅτι στρώ­νουν τὴν τρά­πε­ζαν γι­ὰ νὰ φᾶνε, γε­λῶν λέ­γει: Ἀοί­τι­κο ἀ­πο­χα­τρίτ­σω­μα πάν­τα ἀ­πο­χα­τριτ­σώ­ση­τε.
  Κά­πο­τε ἕ­νας Τοῦρ­κος ὁ­δοι­πό­ρος νυ­κτω­θεὶς ἔ­γι­νε μου­σα­φί­ρης εἰς ἑ­νὸς Χρι­στι­α­νοῦ ἱ­ε­ρέ­ως τὸ σπί­τι. Πε­ρὶ τὸ βράδυ βλέ­πει τὰ γου­ρού­νι­α τοῦ Πα­πὰ νὰ ἔρ­χων­ται ἐκ τῆς βο­σκῆς κρα­τών­τας εἰς τὰ στό­μα­τα των ξύ­λα κου­ρέ­λι­α καὶ δι­ά­φο­ρα εἴ­δη.  Ἐκ πε­ρι­ερ­γεί­ας ἐ­ρω­τᾶ τὸν Πα­πά. Πα­πὰζ ἐφέντε δι­α­τὶ τὰ γου­ρού­νι­α ἕ­κα­στον βα­στᾶ εἰς τὸ στό­μα κά­τι τι.  Ὁ Πα­πὰς τοῦ λέ­γει. Αὐτό εἶ­ναι σημεῖον θὰ χα­λά­ση ὁ ­καιρός καὶ θὰ βρέ­ξει. Ὁ Τοῦρ­κος λέ­γει. Ἄτ­σα­ϊπ, ὁ και­ρὸς φαί­νε­ται πο­λὺ κα­λός, εἶ­ναι αὐτό ἀ­πί­στευ­το. Καὶ ὅμως λέ­γει ὁ Πα­πὰς θὰ βρέ­ξῃ. Τὸ πρω­ὶ ὁ Τοῦρ­κος ἐ­γερ­θεὶς τῆς κλί­νης βλέ­πει ὅτι χι­ο­νί­ζει, καὶ ἀ­πο­ρῶν δι­ὰ τὸ συμ­βε­βη­κὸς ἐ­ξη­κο­λούθη­σε τὸν δρό­μον. Μὴ προ­φθά­σας δὲ νὰ φθά­σῃ εἰς τὸ σπί­τι του κα­τέ­λυ­σεν εἰς ἐ­νὸς Χότ­σα σπίτι. Με­τά τι­νας με­τὰ τοῦ Χότ­σα ὁ­μι­λί­ας τὸν ἐ­ρω­τᾷ. Χότ­σα ἐφέν­τη, ἡ βροχή πό­τε θὰ παύ­σῃ; Ὁ Χότ­σας ἀ­πο­κρί­νε- ται: Ὁ Θε­ὸς ξέ­ρει. Τό­τε ὁ Τοῦρκος ἐ­θύ­μω­σε καὶ λέ­γει εἰς τὸν Χότ­σαν. Σὲν νά­σιλ Χότ­σα­σουν; Πα­πα­ζοῦν το­μουζ­λα­ρὴ πι­λοὺρ νὲ ζα­μὰν γι­α­γατ­σὰκ τά, σὲν σορ­σάν, Χότ­σα πίλ­μι­ορ­σουν χα­βὰ νὲ ζα­μὰν ἀ­τι­σατ­σάκ( Γέ­λω­τες).
  Ἕ­ναν ἡ­μέ­ραν ἕ­νας Πα­πὰς ἐδιά­σκε­ψε ἀπέσ’  σὴν ἐκ­κλη­σί­αν. Σὶτ’  ἐ­διά­σκευ­ε εἶ­δε ὁ πα­πὰς κά­ποι­ο­να νὰ κλαίγ. Ἀ­πὲτ ἐξέ­βα­νε ἀ­σήν ἐκ­κλη­σί­αν ὁ πα­πὰς πὰγ’  εὐ­ρί­σκι­α το­να τσὲ ἐ­ρω­τά­το­να. Ἀδά ἔ­κλα­ψες ἀ­πες σὴν ἐκ­κλη­σί­αν. Ἐ­κεῖ­νος λὲγ’ ντὸ νὰ λέ­γω σε Πά­τερ νὰ ἔ­χου­με τὴν εὑκῆς. Ἀν­τα ἐδιά­σκευ­ες τὰ γένειας ἐσείσκου­σα­νε, εἶ­χα χα­μέ­νο ἕ­να κετ­σί, τσὲ τὰ γένειας πού ἐ­σείσκου­σα­νε παρέρ­θα­νε­με μὲ τὰ γέ­νει­α τοῦ κετ­σὶμ (κατ­σί­κα) τσὲ γι­ὰ τ’ α­τὸ ἔ­κλα­ψα.
  Σ’ ἕναν πό­λε­μον οἱ Ρούσσ’  πή­ρα­νε τὴν Πα­ϊ­πέρ­τι τσὲ ἐκού­ρε­ψα­νε τὰ τσατή­ρι­α­του­να σὸ Χὰρτ Ὀ­βασί τοῦ Ὄ­φι, οἱ Τούρ­τς ἐ­το­πλαέφ­τα­νε τσὲ ἕ­να νύ­κτα κρὺφ’  ἐσέ­βα­νε σὸ Ρού­σι­κο σ’ ἄ­σκερ ἀπέσ’  μὲ πα­ροῦ­λα λι­τα­ρα­κόμ. Οἱ Ροῦσσ` οὔτε ἐ­γροίτ­σε­σα­νε νὰ λέ­γου­νε λι­τα­ρο­κόμ, μό­νο ἔλε­γα­νε κὸμ τσὲ ἀέτς ἐτσήν τὴν νύχ­τα ἐ­σκοτώ­θα­νε πολ­λὰ Ροῦσσ’ . Πάπ­πο ντὸ ἓν τὸ λι­τα­ρα­κόμ; , λέ­γει ὁ πάπ­πο. Οἱ Τοῦρκ’  τὸ σκοι­νὶ λέ­γου­να λι­τάρ, τοῦ λι­τα­ρα­κὸμ ἕ­να κο­μμὰτ σκοι­νί. Ἀπ’ ὄμπρ­ο εἴ­πα­με, οἱ Τοῦρκ’  ἔ­χου­νε πολ­λὰ λό­γι­α, ἐμείς οὐτς ἔ­χου­μα­τα, ἐμεῖς λέ­γου­με, ἄ­με σό ­ρα­σί, οἱ Τοῦρκ` λέ­γου­νε ἄ­γω­με σ’ ὅ­ρος. Ἐμεῖς λέ­γου­με ντὸ ἐ­γροι­κἀς, ἐτσοίν’ λέ­γου­νε ντ’ ἀ­πει­κά­νεις (ἀ­πει­κά­ζεις). Ἐμεῖς λέ­γου­με γου­βὰν (κυ­ψέ­λη) οἱ Τούρτς’  λέ­γου­νε ἔ­νοι­κο (δηλ. κα­τοι­κί­νου) τσὲ πολ­λὰ ἀοίτι­κα.
  Ἕ­νας Πα­πὰς μὲ ἕ­να χω­ρέ­τε ἐντάμα ἐπορπά­τε­να­νε σὰ χω­ρί­α τσὲ ἐ­γύ­ρευ­α­νε. Ὅ­σα φο­ρὰς ἐ­κά­θου­σα­νε σὸ τρα­πὲζ’  γι­ὰ νὰ τρώ­γου­νε ὁ Παπ­πὰς ἔ­τρω­γε ὀλίγο τσὲ εὐ­λο­γοῦσε τὸ τρα­πὲζ’  τσὲ ἀρ­καντά­σι­νατ ἔ­θε­σε καὶ τὸ χου­λι­ὰρ τσὲ ἐ­πέ­με­νε πει­να­σμέ­νος, τσούν­κι ὑστέρ` ἀσ’ σήν εὐ­λο­γί­αν τοῦ Πα­πά, ἄλ­λο οὐτς ἔ­τρω­γα­νε εἴχα­να­το ἀτέτ (συ­νήθειον). Ἕ­ναν ἡ­μέ­ραν ὁ πα­πὰς καὶ ὁ ἀρ­καν­τάσ­νας ἐδέ­βε­ναν ἕ­ναν γε­φῦρ, ὁ ­χω­ρέ­τες ἔπλι­α­σε τὸν πα­πὰ τσὲ  εἴ­πε­να­το­να, ἄλ­λο νὰ φτά­σια μοι γι­όκ­σα νὰ κρε­μί­ψωσε σὸ πο­τάμ, πάν­τα εὐ­λο­γεῖς ἐ­λή­γο­ρα ταέ ἐ­γὼ ἀ­πο­μέ­νω πει­να­σμέ­νος. Γι­ὸκ εἶ­πεν ὁ πα­πὰς ἄλ­λο οὐτς ἐφτάγα. Ἐ­πε­τό­τε ὅμον­το ἐ­κά­θου­σα­νε σὸ τρα­πὲζ ὁ χω­ρέ­τες ἔ­λε­γε. Πο­πὰ τὸ γε­φύρ.
  Ἕ­νας πα­πάς, κα­θὼς ἐ­σή­μω­νε ἡ νη­στεί­α τῆς τεσ­σα­ρα­κο­στής, ἐ­μέ­τρη­σε τό­σα τσι­βί­τι­α (κου­κούτσι­α), ὅσας ἡ­μέ­ρας εἶ­χε ἡ τεσ­σα­ρα­κο­στὴ καὶ τὰ ἔ­βα­λε μέ­σα σ’ ἔ­να νε­ρο­κο­λό­κυ­θο καὶ κά­θε μέ­ρα θὰ ἔ­παιρ­νε ἀ­πὸ ἕ­να κου­κί, καὶ ἅ­μα ἐ­τε­λεί­ω­ναν τὰ κου­κι­ὰ θὰ ἤρ­χε­το τὸ Πά­σχα. Κά­ποι­ος ἔ­μα­θε αὐτό καὶ πῆ­γε καὶ ἔ­βα­λε μέ­σα εἰς τὸ νε­ρο­κο­λό­κυ­θο ἕ­να βού­ρα (χοῦφτα) κου­κι­ὰ ἀκόμα. Ὁ κα­ϋμέ­νος ὁ πα­πὰς ἐκύ­τα­ξεν ὅτι τὰ κου­κί­α ἀν­τὶ νὰ ὀ­λι­γο­στεύουν πε­ρισσεύ­ουν, καὶ ὅταν τὸν ἠ­ρώ­τη­σαν, Πά­τερ πό­τε ἔχουμε Πά­σχα; εἶ­πε. Μὰ τ’ ἐλά­λε­σε ὁ Κο­λο­κυθᾶς, φέ­το δὲν ἔ­χου­με Πά­σχα.
  Ἕ­νας Τοῦρκος ἐ­περ­νοῦσε ἀ­πὸ τὴν Τσα­μὲ καὶ κα­τὰ τύ­χην ἀ­πὸ τὸ πα­ρά­θυ­ρον ἐκοί­­τα­ξε μέ­σα εἰς τὸ Τσα­μὶ καί τί βλέ­πει. Βλέ­πει τὸν Χότ­σα νὰ συ­νου­σι­ά­ζε­ται μὲ μί­αν γυ­ναῖ­κα, τό­τε αὐ­τός, θυ­μω­μέ­νος φω­νά­ζει. Φτοῦ γι­ου­ζου­νέ, νὲ γι­α­πί­ορ­σουν ὀρτά Τσα­με­νοὺν ἰτ­σε­ρισιν­τέ, οὐ­τανμάζ, κε­πα­ζέ, ἐ­τεπ­σίζ, σορ­σὰν τὰ Χότ­σα ὀ­λά­σουν, φτοῦ γι­ου­ζου­νέ.
   Ὁ Χότ­σας τοῦ λέ­γει. Ἔλ­πυ­μι ἰσ που­λον­τί, γι­όκ­σα πὲν κι­ο­στε­ρούρ­τουμ σα­νὰ τὰ κι­ορ­μὲκ τζα­με­νοῦν ἰτσινέ νά­σιλ ὀλούρ. Δη­λα­δὴ (εἰς χείρας μου δουλειά εὐρέθη, εἰ­δε­μὴ ἐ­γὼ σοῦ ἔ­δει­χνα πῶς γί­νε­ται τὸ φτύ­σι­μο μέ­σα στὴν τζα­μέ).
  Πό­θεν οἱ Ἀ­γά­δες τοῦ χω­ρί­ου Κον­τού ὠ­νο­μά­σθη­σαν Τσαν­σούζο­γλα­ρι.
Πε­ρὶ τὸ ζή­τη­μα τοῦτο εἶ­ναι δι­α­δι­δό­με­ναι δύ­ο ἰ­δέ­αι. Ἐὐ­θὺς με­τὰ τὸν θά­να­τον συ­νευ­ρε­θεί­σης μετ’ αὐτοῦ ἔ­μει­νεν ἔγ­κυ­ος, πρᾶγ­μα ἀ­πί­στευ­τον.
  Οἱ Τσαν­σού­ζο­γλα­ρι τοὺς πα­ρα­δε­χο­μέ­νους τὴν ὠς ἄ­νω ἰ­δέ­αν ὑ­βρί­ζουν καὶ βλα­σφη­μοῦν, οἱ ἴ­δι­οι δὲ ἐκθέτουν τὸ πρᾶγ­μα ὠς ἐ­ξῇς: λέ­γουν ὅτι οἱ πα­λαι­οὶ μας ἦ­σαν Χρι­στι­α­νοὶ μὲ τὸ ἐ­πώ­νυ­μον Ἀ­ψυ­χοῦ­δαι. Ἔ­λα­βον δὲ τὸ ὄνομα αὐτό ἐκ τοῦ ἐ­ξῇς πε­ρι­στα­τι­κοῦ .Ὁ πρό­γο­νος αὐ­τῶν ἧ­το πο­λὺ πλού­σι­ος κτη­μα­τί­ας, ὅμως δὲν εἶ­χε τέ­κνον καὶ με­τὰ ἕναν και­ρὸν ἡ σύ­ζυ­γός του ἔ­μει­νε ἔγ­κυ­ος καὶ μὲ λαχ­τά­ραν ἐ­πε­ρί­με­ναν νὰ γεν­νη­θεῖ ὁ κλη­ρο­νό­μος καὶ τῷ ὄντι γεν­νή­θη­κε ἄρ­ρεν, ἀλ­λὰ πρὸς με­γά­λην των θλῖψιν ἐ­γεν­νή­θη ἄ­ψυ­χον. Ὁ πα­τὴρ λοι­πὸν τοῦ παι­δί­ου ἄ­πελ­πις ὅτι μέ­νει ἄ­τε­κνος ἀ­νε­λύ­θη εἰς δά­κρυ­α καὶ κα­τε­φί­λει συ­νε­χῶς τὸ ἄ­ψυ­χον βρέ­φος. Ἐ­νῶ δὲ ἡ­τοι­μά­ζον­το να ἐν­τα­φιά­σουν εἶ­δον τὸ πρό­σω­πον τοῦ παι­δί­ου νὰ ἀλλάζη καὶ μετ’ ὀ­λί­γον ἄρ­χι­σε νὰ κλαί­ῃ. Τὸ παι­δὶ ἔ­φε­ρεν ζω­ήν. Ἀν­δρω­θὲν δὲ τὸ βρέ­φος ἐ­κα­λεῖ­το μὲ τὸ ὄνο­μα ἄ­ψυ­χον, ἡ δὲ ἐξ αὐτοῦ προ­ελ­θοῦ­σα οἰ­κο­γέ­νει­α ἐ­λέ­γε­το τοῦ Ἀ­ψυ­χί­δη καί οἰ Ἀ­ψυχῖ­δαι ἐ­ξισ­λα­μι­σθέν­τες ἐ­πω­νο­μά­σθη­σαν Τσανσού­ζο­γλα­ρι.
  Ὅταν οἱ Ζουρ­λὰντ ἔ­κτι­ζαν τὸν να­ὸν τῆς Ὑ­πε­ρα­γί­ας Θε­ο­τό­κου οἱ κά­τοι­κοι ἦλ­θον σὲ δι­α­φω­νί­αν ἄλ­λοι μὲν θέ­λον­τες ὁ θό­λος τῆς ἐκ­κλη­σί­ας νά­ γί­νη λί­θι­νος, ἄλ­λος δὲ ξύ­λι­νος. Προ­σκλη­θεὶς ἐ­πὶ τού­τῳ ὁ Τσα­κί­ρο­γλης ὁ Χατ­σά­γας, ἐ­πέ­φε­ρε τὴν λύ­σιν εἰ­πὼν ὅτι θέ­λω νὰ γί­νη λί­θι­νος καὶ μά­λι­στα τὰ ἔ­ξο­δα θὰ δω­ρή­σω ἐ­γὼ καὶ οὕ­τω ἐ­λύ­θη τὸ ζή­τη­μα καὶ ὁ θό­λος ἔ­γι­νε λί­θι­νος.
  Ἀ­νέ­κα­θεν ὁ Ὄφις ὑ­πή­γε­το δι­οι­κη­τι­κῶς ὑ­πὸ τὴν Τρα­πε­ζοῦν­τα, κα­τό­πιν ὅμως κά­ποι­ον και­ρὸν τὸν ἀ­πέ­σπα­σαν ἀ­πὸ τὴν Τρα­πε­ζοῦν­τα καὶ τὸν ὑ­πή­γα­γον ὑ­πὸ τὴν δι­οί­κη­σιν τοῦ Ρι­ζαί­ου.
  Οἱ ὑ­πάλ­λη­λοι ὅμως τοῦ Ρι­ζαί­ου καί οἰ δι­ά­φο­ροι μα­ϊ­μού­ρη­δες πα­ρα­γνω­ρί­σαν­τες τὸ κα­θῆ­κον των ἤρ­χισαν ἐ­γω­ϊ­στι­κῶς φε­ρό­με­νοι νὰ κα­τα­πι­έ­σω­σι τοὺς Ὀφλήδες, καὶ Τούρ­κους καὶ Χρι­στι­α­νοὺς δε­σπο­τι­κῶς. Ἠμ­πο­ροῦμεν νὰ ἀ­να­φέ­ρω­μεν ἒν ἐ­πει­σό­δι­ον.
  Ἔτυ­χε νὰ πη­γαί­νου­σι εἰς τὸ χρι­στι­α­νι­κὸν χω­ρί­ον Γί­γα με­ρι­κοὶ μαχ­μού­ρη­δες ἐκ Ριζαίου. Ὁ Μουχ­τά­ρης τοῦ χω­ρί­ου Γεώρ­γι­ος Τερ­ζί­δης τοὺς δι­ε­μοί­ρα­σε εἰς με­ρι­κὰς οἰ­κί­ας δι­ὰ νὰ φᾶνε. Τό­τε ἔ­νας ἀ­πὸ αὐ­τοὺς μὲ πρό­φα­σιν ὅτι δὲν τὸν πε­ρι­ε­ποι­ή­θη­σαν κα­λῶς ἔ­τρε­ξεν κα­τό­πιν τοῦ Μουχ­τά­ρη δι­ὰ νὰ τὸν ξυ­λο­κο­πὴση. Ἡ σύ­ζυ­γος τοῦ Μουχ­τά­ρη Ζω­ὴ θυ­γά­τηρ τοῦ ἐκ Ζη­σι­νοῦ τοῦ  Ὄ­φε­ως Ἀ­να­στα­σί­ου Π. Ἀλ­χα­ζί­δου, βλέ­που­σα τὴν δει­νὴν θέ­σιν τοῦ ἀν­δρὸς της, ἔ­λα­βεν ἕν ρό­πα­λον καὶ κα­τέ­φε­ρεν δυ­να­τὸν κτύ­πη­μα κα­τὰ τοῦ μαχ­μού­ρη καὶ τὸν ἔ­στρω­σε κα­τὰ γῆς καὶ οὕτω ὁ Μουχ­τά­ρης κρυ­βείς ἐ­σώ­θη ἀ­πὸ τὸ ξυ­λο­κό­πη­μα.
  Οἱ Μαγ­μού­ρη­δες τό­τε κα­τε­τρό­μα­ξαν τὸ χω­ρί­ον ζη­τοῦν­τες τὸν μουχ­τά­ρην.
  Με­τὰ ταῦττα οἳ χω­ρι­κοὶ κα­τήγ­γει­λαν τοὺς μαχ­μού­ρηδες εἰς τὴν ἁρ­μο­δί­αν ἀρ­χήν, ἡ ὁ­ποί­α τοὺς τι­μώ­ρη­σε σύμ­φω­να μὲ τὸν νό­μο τὸν δι­α­λαμ­βά­νον­τα ὅτι οἱ χω­ρι­κοὶ δὲν ὑ­πο­χρεοῦν­ται νὰ τα­γί­σω­σι τοὺς μαχ­μού­ρηδες. Ἀφ’ ἑ­τέ­ρου δὲ Τοῦρ­κοι καὶ Χρι­στι­α­νοὶ τοῦ Ὄ­φε­ως συ­νε­φώ­νη­σαν νὰ ἐ­νερ­γή­σω­σι καὶ παν­τὶ σθέ­νει νὰ ξε­χω­ρί­σω­σι ἀ­πὸ τὸ Ρί­ζαι­ον ἀ­να­θέ­σαν­τες τὸ ἔρ­γον εἰς τὸν Γι­ου­σοὺφ Ἀγᾶ Τσαν­σού­ζο­γλου, ἄν­δρα δρα­στή­ρι­ον χρη­μα­τί­σαν­τα ἀ­ξι­ω­μα­τι­κὸς μὲ βαθ­μὸν ἑ­κα­τον­τάρ­χου ὄστις καὶ ἔ­φε­ρεν εἰς πέ­ρας τὴν ὑ­πό­θε­σιν ὑ­πα­γα­γα­γὼν καὶ πά­λιν τὸν Ὄ­φιν ὑ­πὸ τὴν Δι­οί­κη­σιν Τρα­πε­ζοῦν­τος.
  Ἐ­νῶ μί­αν ἡ­μέ­ραν οἱ κά­τοι­κοι τοῦ χω­ρί­ου Ζη­σι­νῶ κα­τε­γί­νον­το εἰς τὸ κτί­σι­μον τῆς ἐκ­κλη­σί­ας τοῦ Ἁ­γί­ου Γε­ωρ­γί­ου, πα­ρου­σι­ά­σθη­σαν ἐκεῖ τρεῖς ἔ­νο­πλοι Τούρκοι μὲ ἀρ­χη­γὸν τὸν Ξυ­λο­πό­δα­ρον λε­γό­με­νον, ἀ­πὸ τὸ χω­ρί­ον Χαν­λούτ, ἐ­ζή­τη­σαν νὰ φᾶνε. Τό­τε ὁ ἐ­πι­τρο­πος τῆς ἐκ­κλη­σί­ας Ἀ­να­στά­σι­ος Π. Ἀλ­χα­ζί­δης πα­ρὴγγει­λεν ἀ­πὸ τὸ σπί­τι του ἕ­να πι­ά­το τυ­ρὶ καὶ ψω­μὶ καὶ πα­ρέ­θε­σεν αὐ­τὰ εἰς αὐ­τοὺς δι­ὰ νὰ φᾶνε.  Ὁ Ξυ­λο­πό­δα­ρος ὅμως δὲν τοῦ ἄ­ρε­σε τὸ φα­γη­τὸν αὐτό καὶ λέ­γει. ‘Ημείς τέ­τοι­ο φα­γη­τὸ δὲν τρώ­γω­μεν, θέ­λο­μεν κρὶκ γε­μουρ­τὰν κα­γι­α­νά. Τό­τε ὁ Ἀ­να­στά­σι­ος τοῦ λέ­γει: Ποῦ θὰ εὕ­ρω­μεν τὰ σα­ράν­τα αὐγά, ἂν ἔ­χη­τε λι­μὸ τὸ φα­γη­τὸν εἶ­ναι ἀρ­κε­τόν. Ση­κώ­νε­ται λοι­πὸν ὁ Ξυ­λο­πό­δα­ρος καὶ λέ­γει, πὰκ νά­σι που­λού­ρουμ καὶ ἀ­πο­χω­ρή­σας ἀ­πὸ ἐκεῖ δι­ευ­θύ­νε­ται εἰς τὸ σπί­τι τοῦ Ἐ­πι­τρό­που καὶ φθά­σας ἐκεῖ κτυ­πὰ τὴν θύ­ραν. Ὁ γέ­ρων πα­τὴρ τοῦ ἐ­πι­τρό­που ἀ­νοί­ξας, ἐ­ρω­τᾶ τὸν Ξυ­λο­πό­δα­ρόν τί θέ­λει. Θέ­λω φα­γη­τὸν λέ­γει. Μὰ λέ­γει ὁ γέ­ρων, φα­γη­τὸν σᾶς ἐ­στεί­λα­με. Λέ­γει τώ­ρα ὁ Ξυ­λο­πό­δα­ρος. Κρὶκ γε­μου­στα­τὰν κα­γι­α­νὰ ἰ­στε­ϊ­ρουκ. Πε­ϊ­νιρ­λί­λαν σιτ­σὰκ ἐκμέκ, λέ­γει ὁ γέρος, τσε­νε­τὲ μακ­σούζ, νέρ­τε που­λα­λοὺμ κρὶκ γι­ο­μουρ­τὰ καὶ ἐστράφη νὰ μπῆ στὸ σπί­τι μέ­σα. Τό­τε ὁ Ξυ­λο­πό­δα­ρος σύ­ρει τὴν κά­μ­αν του καὶ κτυ­πὰ τὸν γέ­ρο στὸ κε­φά­λι καὶ ὁ γέρος πέφ­τει μέ­σα στὸ σπί­τι, αὐ­τὸς δὲ εἰ­σῆλ­θεν εἰς τὸ σπί­τι καὶ φω­νά­ζει ζη­τῶν τὸν Κα­γι­α­νά.
  Τό­τε ἄρ­χι­σαν αἳ γυ­ναῖ­κες νὰ φω­νά­ζουν, τὰ δὲ παι­δι­ὰ ἀ­πὸ τὴν ἐκ­κλη­σί­αν ἀ­κού­σαν­τα τὰς φω­νὰς ὥρ­μη­σαν ὅλα μα­ζί, οἱ δὲ δύ­ο σύν­τρο­φοι τοῦ Ξυ­λο­πό­δα­ρου ἰ­δόν­τες τὸ τρέ­ξι­μο τῶν χω­ρι­κὼν ἄ­φη­σαν καὶ φεύ­γουν. Ἡ ἀ­δελ­φὴ τοῦ Ἀ­να­στα­σί­ου Μα­ρί­α τό­τε δὲν χά­νει και­ρόν, ἁρ­πά­ζει ἕνα ρο­κο­πὸδ καὶ κα­τα­φέ­ρει ἕ­να δυ­να­τὸ κτύ­πη­μα στὸ κε­φά­λι τοῦ Ξυ­λο­πό­δα­ρου καὶ τὸν ξα­πλώ­νει μέ­σα στὸ σπί­τι.
  Ἅ­μα ἔ­φθα­σεν ὁ Ἀ­να­στά­σι­ος καὶ βλέ­πει τὸν πα­τέ­ρα τοῦ αἱ­μα­τω­μέ­νον, τρέ­χει εἰς τὸ δω­μά­τι­όν του νὰ πάρη τὸ του­φέ­κι δι­ὰ νὰ ἀ­πο­τε­λει­ώ­ση τὸν Ξυ­λο­πό­δα­ρον καὶ δὲν τὸν εὗ­ρε, δι­ό­τι ἡ Μα­ρί­α τὸν εἶ­χε πα­ρα­με­ρί­σει, ἔ­λα­βε ἔ­να ἀ­ξι­νά­ρι (ξυ­λο­σχί­στη) καὶ ἄρ­χι­σε νὰ πε­λε­κᾶ τὸ κε­φά­λι του, τὰ ἄλ­λα παι­δι­ὰ τὴν ἐμ­πό­δι­σαν καὶ ση­κώ­σαν­τες τὸν Ξυ­λο­πό­δα­ρον τὸν ἔ­φε­ραν ἔ­ξω εἰς τὴν αὐ­λὴν καὶ τὸν ἐ­κάθη­σαν κά­τω εἰς τὸ χον­τράπ, φθά­νει δὲ ἐ­πὶ τό­που εἰ­δο­ποι­η­θεὶς ὁ ­Σαν­του­κτσό­γλη Καρά Χα­σὰν Ἀγάς, ὄστις ἰ­δών τὸν Ξυ­λο­πό­δα­ρον κα­τα­μα­τωμέ­νον τοῦ λέ­γει. Νὲ ποῦ χάλ: Ὁ Ξυ­λο­πό­δα­ρος λέ­γει Ἀγά πὰκ νὲ χα­λὰ κο­τι­λὲρ πε­νί. Ἐ­γὴ γι­α­πτι­λὰρ σε­νὴ καὶ ἐκ­βα­λῶν τὸ ὑ­πό­δη­μά του, τοῦ κα­τα­φέ­ρει με­ρι­κὰ εἰς τὸ πρό­σω­πόν του. Γι­ὰ σέν­τα πα­νὰ βου­ρούρ­σουν; Βου­ρού­ρουμ τε­ϊλ­κι τὰμ ἀνανί σι­κέ­ριμ, νὲ πο­κοὺμ βά­ρι­τι πουρ­τά, καὶ τὸν ἐ­πῆ­ρε καὶ ἔ­φυ­γε.
  Οἱ Τοῦρκοι τοῦ Ὄ­φε­ως εἶ­χον συ­νή­θει­αν εἰς τοὺς γά­μους εἰς τὰ γε­τί­α (γαμ­βρο­κα­λέ­σμα­τα) κα­τὰ τὴν ἀ­να­χώρη­ση Χατ­σή­δων, νὰ μα­ζεύ­ων­ται τὰ πα­λι­κά­ρι­α καὶ πα­ρα­τε­ταγ­μέ­να εἰς γραμ­μὴν νὰ πυ­ρο­βο­λή­σουν. Τὸ συ­νή­θει­ο αὐτό τὸ εἴ­χαν καί οἱ Χρι­στι­α­νοί, μά­λι­στα τὸ Πά­σχα ὅταν τὸ πρῶ­τον θὰ ἐ­ψάλ­λε­το τὸ Χρι­στὸς  Ἀ­νέ­στη. Ὅ­μως ἐ­γί­νον­το καί τι­νά δυ­στυ­χή­μα­τα, δηλ. ἔ­σπα­ναν του­φέ­κι­α, ἔ­πεφ­ταν δά­κτυ­λα, ἐ­πλη­γώ­νον­το με­ρι­κοί.
  Πρὸς παῦσιν λοι­πὸν τῶν τοι­ού­των δυ­στυ­χη­μά­των ἐ­φρόν­τι­σεν ὁ Ἀρ­χι­ε­ρα­τι­κὸς Ἐπί­τρο­πος  τοῦ Ὄ­φε­ως Πα­πὰ Ἠ­λί­ας Βα­σι­λει­ά­δης, νὰ ἐ­νερ­γή­ση τὰ δέ­ον­τα καὶ ἐ­πὶ τού­του ἐ­ξέ­δω­κεν ἐγ­κύ­κλι­ον καὶ ἔ­στει­λεν αὐ­τὴν εἰς ὅλα τὰ Χρι­στι­α­νι­κὰ χω­ρί­α λέ­γων: ὅποιος εἰς τὸ ἑ­ξῆς πυ­ρο­βο­λεῖ εἰς γά­μους καὶ τὰ τοιαῦτα νὰ εἶ­ναι ἀρ­γὸς πά­σης ἱ­ε­ρο­πρα­ξί­ας. Συ­νέ­πε­σε τὴν ἐ­πο­χὴν ἐ­κεί­νην ὁ ἒκ Κρι­νή­τα Ἀν­τώ­νι­ος Χατ­ση­ϊ­ω­αν­νί­δης νὰ ὑ­παν­δρεύ­ση τὸν υἱ­ὸν τοῦ  Ἰ­ω­άν­νην λαμ­βά­νων νύμ­φην τὴν θυ­γα­τέ­ρα τοῦ Ζη­σι­νῶ τοῦ Ὄ­φε­ως Πα­ναγιώτη Ν. Ἀ­μοι­ρί­δου Ζω­ήν. Ὅ­ταν λοι­πὸν ᾖλ­θον εἰς Ζη­σι­νῶ καὶ ἔ­λα­βον τὴν νύμ­φην, προ­σε­κά­λε­σαν εἰς τὸν γά­μον τὸν γαμ­βρὸν της τὸν Κων­σταν­τῖ­νον Ἄν. Ἀλ­χα­ζί­δην. Ὁ Κων­σταν­τί­­νος ἀ­νε­κοί­νω­σεν τὸ πρᾶγ­μα εἰς τὸν πα­τέ­ρα του, ὁ ὁ­ποῖ­ος συγ­κα­τε­τέ­θη, ἀλ­λὰ νὰ μὴν πυ­ρο­βο­λή­σουν δι­ό­τι, εἶ­ναι ἀ­πη­γο­ρευ­μέ­νον.
  Οἱ νέ­οι λοι­πὸν ὁ­πλι­σθέν­τες μὲ πλή­ρη ὁ­πλι­σμὸν ἀ­νε­χώ­ρη­σαν ἔ­χον­τες μα­ζὶ καὶ με­ρι­κοὺς γέρους καὶ πρὸς τὸ ἑ­σπέ­ρας φθά­σαν­τες εἰς Ἅ­γι­ον Θεόδωρον τό­πον ἀν­τι­κρὺ τῆς οἰ­κί­ας ὅπου τελεῖ­ται ὁ γά­μος, οἱ νέ­οι ἄ­φη­σαν τοὺς γέρους νὰ προ­χω­ρή­σουν, αὐ­τοὶ δὲ πα­ρα­τα­χθέν­τες εἰς γραμ­μὴν ἐ­πυ­ρο­βό­λη­σαν, ἔ­κα­μαν δη­λα­δὴ ὅπως λέ­νε οἱ Τούρκοι : Πὲρ γι­α­γλὶμ ἀτές. Ὁ Ἀ­να­στά­σι­ος ὅμως ἐ­θύ­μω­σε εἰπών ὅτι δὲν ἔ­πρε­πε νὰ γί­νη αὐτό. Φθά­σαν­τες δὲ εἰς τὴν αὐ­λὴν τῆς οἰ­κί­ας τοῦ γά­μου, οἱ γέροι πρῶ­τοι εἰ­σῆλ­θον εἰς τὸ σπί­τι, οἱ δὲ νέ­οι καὶ πά­λιν πα­ρα­τα­χθέν­τες εἰς γραμ­μὴν ἔ­κα­μον ἔ­να ἀκόμη γι­α­γλὶμ ἄ­τες καὶ ἐμβῆκαν μέ­σα καὶ ἐκά­θη­σαν εἰς τὸ δι’ αὐ­τοὺς ἡ­τοι­μα­σμέ­νον δω­μά­τι­ον.
  Τὸ γε­γο­νὸς τοῦ­το ἐ­σχολιά­σθη ἐκεῖνο τὸ βράδυ δι­α­φο­ρο­τρό­πως. Φυ­σι­κὰ ἧ­το ἑ­πό­με­νον ἡ λε­βεν­τι­ὰ ὅλων τῶν χω­ρί­ων ποῦ εὑ­ρί­σκε­το εἰς τὸν γά­μον νὰ βα­ρυ­θη­μή­ση, δι­ό­τι δὲν ἠμ­πόρε­σαν νὰ πά­ρουν στὸ χέ­ρι τὰ του­φέ­κι­α τους καὶ ἐ­νω­μέ­νοι νὰ κά­μουν ἕ­να κα­λὸ γλέν­τι τῆς καρ­δί­ας των μὲ τοὺς πυ­ρο­βο­λι­σμοὺς καὶ εὐ­τυ­χῶς δὲν συ­νέ­βη τι τὸ ἔ­κτρο­πον.
  Μό­νον ὅταν ἦλ­θεν ὁ και­ρὸς τοῦ χο­ροῦ καὶ ἐ­σχη­μα­τί­σθη ὁ κύ­κλος ὑ­πὸ τῶν χο­ρευ­τῶν καί οἱ νέ­οι Ζη­σι­νώ­ται ἐν σώ­μα­τι προ­σῆλ­θον εἰς τὸν χο­ρὸν, εἰς τὸ μέ­ρος ὅπου ἦ­σαν ὁ Ἰ­ω­άν­νης τοῦ Παπᾶ Ἠ­λί­α καὶ ὁ Ἰ­ορ­δά­νης Ἀ­βραμί­δης, αὐ­τοὶ τὸ πρῶ­τον τοὺς ἐ­δέ­χθη­σαν εἰς τὸν χο­ρόν, ἀλλ’  ὕ­στε­ρον ἄ­φη­σαν τοὺς Ζη­σι­νώ­τας ἔ­ξω τοῦ χο­ροῦ καὶ ἐ­νώ­σαν­τες τὰς χεῖρας των ἐ­ξη­κολού­θη­σαν τὸν χο­ρόν. Οἱ Ζη­σι­νώ­ται ὅμως προ­σβλη­θέν­τες βα­ρέ­ως ἔ­συ­ραν τὰς κά­μας καὶ ἠθέλησαν νὰ τι­μω­ρή­σουν τοὺς ὠς ἄ­νω πρα­ξι­κό­πους, ἀλ­λὰ θο­ρύ­βου γε­νο­μέ­νου, αὐ­τοὶ μὲν ἔ­φυ­γαν ἀ­να­μι­χθέν­τες εἰς τὸν ὄχλον, με­ρι­κοὶ δὲ γέ­ρον­τες ἐ­πε­νέ­βη­σαν καὶ κα­θη­σύ­χα­σαν τὰ ἀ­ναμ­μέ­να πνεύ­μα­τα καὶ ἔ­παυ­σε τὸ κα­κόν. Μ’ ὅλα ταῦτα ὅμως οἱ Ζη­σι­νώ­ται ἔ­μει­ναν ὑ­πὸ ἐ­πι­τί­μη­σιν καὶ ἀν­τὶ νὰ προ­σπέ­σουν καὶ ζη­τή­σουν συ­γνώ­μην ἀ­πὸ τὸν  Ἀρ­χι­ε­ρα­τι­κὸν Ἐπίτροπον ἔστειλαν τὸν Ἰ­ω­άν­νην Λαζ. Ἀλ­χα­ζί­δη εἰς Τρα­πε­ζοῦν­τα, ὅστις πα­ρου­σι­α­σθεὶς εἰς τὸν Μη­τρο­πο­λί­την Γε­νά­δι­ον τοῦ δι­η­γή­θη τὰ κα­θέ­κα­στα. Ὁ Μη­τρο­πο­λί­της ἐν ἀ­πο­ρί­α ἐ­ρώ­τη­σε: Πῶς γί­νε­ται ἐ­νώ οἱ Χρι­στι­α­νοὶ εἰς τὸν Ὄ­φιν εἶ­σθε ὀ­λί­γοι τολ­μᾶ­τε νὰ βα­στά­τε του­φέ­κι­α καὶ νὰ πυ­ρο­βο­λῆ­τε; Τό­τε ὁ Ἰ­ω­άν­νης τοῦ λέ­γει. Ἀπό αὐτό δὲν εἶ­ναι ἀ­νάγ­κη, ἠμεῖς πολ­λά­κις, πά­με καὶ εἰς­ γλέν­τι­α Ὀ­θω­μα­νῶν καὶ αὐ­τοὶ εἰς δι­κὰ μας καὶ γλεν­τοῦ­με μὲ του­φε­κι­σμούς. Ἀ­φοῦ εἶ­ναι ἔτ­σι, λέ­γει ὁ Μη­τρο­πο­λί­­της καὶ ἑ­γὼ σᾶς πα­ρέ­χω τὴν ἄ­δει­αν, πυ­ρο­βο­λά­τε ὅσο μπο­ρεῖ­τε.
Με­ρι­κὰ κι­α­γου­ρο­τά­ρα­γα τρα­γού­δι­α
Πα­τὴρ καὶ υἱ­ὸς ἀ­γα­πο­ϋ­σαν μί­αν χή­ραν. Κά­πο­τε εἰς ἕνα γλέν­τι εὑ­ρε­θέν­τες καί οἱ τρεῖς, ὁ πα­τὴρ τρα­βὰ ἕ­να τρα­γού­δι στὸν υἱ­ὸν
Π. Ὄ­γλουμ κοτ­σὰ τε­με­λὴ τῇ με­τρούγ­κς ντὸ τε­ρεῖς
Υ. Ἡ νύ­φη νὰ ἴ­νε­ται νὰ ἔρ­τε φι­λῇ τὸ σέ­ρις.
Π. Ἔ! ὄ­λαν ἀ­ε­τὲ μὴ λὲς γο­μώ­νω τὸ σε­μέ­ρις.
Υ. Πο­πὰ ἐσύ ἐ­γε­ρα­σες, δέ­σω­να σὸ μερίς!
Ὁ Ζε­νοῦ­τες ὁ Τρα­γου­δι­στὴς στούς Ζη­σι­νώ­τας
Γι­ὰ φο­ρεῖτε τὸ γι­αλ­μὰν (γι­α­τα­γὰν) νὰ ζω­ρί­ζουμ τ’ ἐλίγνα
ὁ Ζη­σι­νῶ­τες τὸν Ζε­νοῦ­τε
Ἄλ­τα­γλουκ γαρ­δὲλ (βρέ­φος) ἔ­χω­σε σὴ μα­νὰς σὴν τσοι­λί­γι­α.
Ἀπάν σὴν Ἀ­λά­ϊ­σα εἴ­δα­σε τσ’ ἐ­πλά­γι­σα (λι­γο­θύ­μη­σα).
Τὸ μου­λά­ριμ πα­λα­λὸ ἔ­σκε πά­γῳ σὸ γι­α­λὸ
ἔ­σκε πά­γῳ σὸ Ριζό, σὶτ κλαί­γω τσὲ λι­ου­ρί­ζω
ἒμ κλαί­γω ἒμ λι­ου­ρί­ζω, ἒμ τὰ δά­κρυ­α σπουτ­σί­ζω
γι­ὰ τὴν πατ­σὶς νὰ δεί­σμε, γι­ὰ τὸ σπίτις κο­λί­ζω (κλαί­ω)
Σὸ ὅρος ἀ­πάν σι­ο­νὶζ σὰ χα­μη­λὰ Τσα­λα­σὴ Μά­στο­ρα οὔ­στα πασή
πε­λε­κὰς κε­σὲ πασή τὸ μπό­ϊς σ’ ἐμέν κι­ο­ρέ,
νὲ λι­γνὸ τσὲ νε πασή ἔ­δει­ξα τὸ μά­γου­λος
νὲ τρυ­φε­ρὸ νὲ τρα­σή
ἀκσάμης ἰγέν­του­νε νὰ τσι­μού­με­στ μο­να­σοί.
Ντὸ τε­ρεις τε­ρεις μέ οὐ πο­ρε­ϊς νὰ πέ­ρης με
μετ’ ἐσέν τὸν κα­κο­μά­νο (χα­ζὸν) πῶς νὰ πά­γῳ σὸ χα­μά­νο
Ὁ συ­να­ξα­ρι­στὴς γρά­φει ὅτι ὁ Ἀ­πό­στο­λος Ἀνδρέ­ας ἀ­πὸ τὸ Βυ­ζάν­τι­ον πῆ­γε εἰς Σι­νώ­πην καὶ ἔ­πει­τα εἰς Τρα­πε­ζο­ϋν­τα καὶ ἐ­κεῖθεν εἰς τὴν χώ­ραν τῶν Ἀ­λα­νὼν καὶ ἀ­πὸ ἐκεῖ εἰς Ρωσ­σί­αν. Ἐ­πει­δὴ εἰς οὐ­δε­μί­αν γε­ω­γρα­φί­αν γί­νε­ται λό­γος πε­ρὶ χώ­ρας Ἀ­λα­νών, κατ’ ἐ­μὲ κρι­τὴν εἶ­ναι ἡ πε­ρι­φέ­ρει­α Ὄ­φε­ως ὅπου εὑ­ρί­σκε­ται τὸ σή­με­ρον τὸ χω­ρί­ον Ἄ­λα­νο.
  Κα­τὰ τὴν ἀν­ταλ­λα­γὴν τὸ πρῶ­τον βα­πό­ρι πού πα­ρέ­λα­βε οἰ­κο­γένει­ας, δὲν ἔ­λα­βεν ὅλας, ἀλλ’  ἄ­φη­σε ὀ­πί­σω με­ρι­κάς, καὶ ὅταν με­τά τι­νας μῆ­νας ἄλ­λο ἀ­τμόλοιον πα­ρε­λάμ­βα­νε τὰς ὑ­πο­λη­φθεί­σας οἰ­κο­γένει­ας ἕ­νας Τοῦρ­κος εἶ­πε: Μιά φο­ρά ἀς πα­στρεύ­κον­ται αὐ­τοὶ ἀπ’ ἐδῶ. Ἄλ­λος τις ὅμως εἶ­πε: Έ! Χαί­ρε­σαι δι­ό­τι αὐ­τοὶ φεύ­γουν. Ὅ­μως μὲ και­ρὸν ἔ­φυ­γαν καί οἱ Ὑ­ψη­λάν­ται, ἀλ­λὰ αὐ­τοὶ ἐ­κέρ­δι­σαν τὴν ἐ­πα­νά­στα­σιν τοῦ 1821.
Ποῖ­ος ξεύ­ρει ἂν αὐ­τοί οἱ πρό­σφυ­γες μί­αν ἡ­μέ­ραν μὰς ἐκ­δι­κη­θο­ϋν.
  Λοι­πὸν ἀ­ξι­ό­τι­μοι συν­τά­κται τοῦ Μι­κρα­σιατικοῦ Ἀρ­χεί­ου. Ἐ­γρά­ψα­μεν ὀ­λί­γά τι­να πε­ρὶ τοῦ Ὄ­φε­ως καὶ χρή­σι­μα καὶ ἄ­χρη­στα καὶ ἀ­στεῖ­α καὶ γε­λοῖ­α, ὅσα λοι­πὸν σᾶς ἀρέσουν  δύ­να­σθε νὰ κα­τα­χω­ρή­ση­τε καὶ ἀ­να­μένων τὴν εἰ­λι­κρι­νῆ ὑ­μῶν κρί­σιν πε­ρὶ τοῦ ἔρ­γου αὐτοῦ καὶ ἂν ἰ­κα­νο­ποήθη ὁ πό­θος ὑ­μῶν.
Δι­α­τε­λῶ εὐ­χό­με­νος ὑ­μῖν τὰ βέλ­τι­στα.
  Ὁ Ποι­ή­σας Πα­πὰ Γεώρ­γι­ος Πα­πα­δό­που­λος Ἄλ­λο­τε Ἐ­φη­μέ­ρι­ος Ζη­σι­νοῦ τοῦὌ­φε­ως υἱοῦ τοῦ Πα­πὰ Κων­σταν­τί­νου Πα­πα­δό­που­λου, υἱοῦ τοῦ Πα­πὰ Κων­σταν­τί­νου Πα­πα­δό­που­λου, υἱοῦ τοῦ Πα­πὰ Ἰ­ω­άν­νη Πα­πα­δό­που­λου, υἱοῦ τοῦ Πα­πὰ Βε­νι­α­μὶν Πα­πα­δό­που­λου, πού  ἤ­ταν πρό­γο­νος ὅλων.
Κα­τε­ρί­νη –
Κά­τω  Ἁ­γι­άν­νης Ὄ­φις 15/11/1949


 

Φωτογραφικό
αρχείο του
συλλόγου μας
Φωτογραφικό αρχείο
Ακολουθήστε μας
στο facebook
Net.Works Jellyfish
wholesale air max|cheap air jordans|pompy wtryskowe|cheap huarache shoes| bombas inyeccion|cheap jordans|cheap sneakers|wholesale jordans|cheap china jordans|cheap wholesale jordans|cheap jordans|wholesale jewelry china|cheap jerseys